Radicaal Burgerschap
We willen veel weten over de wereld om ons heen en nemen liet langer genoegen met krant en journaal als zender van informatie. Zo is afgelopen jaar in heel Nederland Burgernet ingevoerd. Burgers kunnen zich hierbij vrijwillig aanmelden en krijgen een berichtje via sms of telefoon wanneer in de buurt een ernstig strafbaar feit is gepleegd. De dienst is een groot succes, één op de tien Nederlanders heeft zich aangemeld, en bewijst dat burgers graag betrokken willen worden bij het vergroten van de veiligheid in de buurt. Al diverse zaken zijn door de tips van de Burgernet-wachten opgelost.
We kunnen dus steeds vaker zelf verantwoordelijkheid nemen door taken op te pakken waar voorheen alleen overheden of grote bedrijven voor konden zorgen. Met mywheels.nl kun je niet alleen een auto huren, maar bovendien je eigen auto aanbieden. Op airbnb.com wordt iedereen zijn eigen hotelier én hotelrecensent.
De kern van deze succesverhalen is dat je met een eenvoudig platform individuen verantwoordelijkheid kunt geven binnen hun relatie met de overheid, met hun buren en met hun collega-klanten. Ze getroosten zich daarbij graag wat extra moeite.
Het is dan ook niet langer ondenkbaar dat binnenkort de verhouding tussen overheid en burger wordt omgedraaid op initiatief van de burger zelf. Het is een nieuwe manier om het publieke belang efficiënt en innovatief te dienen en de burgers betrokken te houden. Energiewinning is hiervan een sprekend voorbeeld.
Lokale en provinciale overheden hebben er erg goed aan gedaan om hun belangen in energiebedrijven (op tijd) te verkopen. Het heeft veel geld opgeleverd en een open, transparante markt opgeleverd. Hoe relevant dat is, zal blijken wanner wij zélf, individueel en in groepsverband, energieleverancier worden. Met zonnepanelen en windmolens is het op steeds kleinere schaal mogelijk om rendabel energie op te wekken. Initiatieven om een gunstige prijs te bedingen door met een heel dorp of een wijk gelijk op te trekken, vinden bijval. De rol van bedrijven is echter niet perse uitgespeeld: er zijn service providers nodig die onderhoud plegen, de vraag naar energie kanaliseren tussen huishoudens en industrie en bemiddelen tussen aanbieders van technologie en hun klanten. Of de traditionele energieleveranciers die rol gaan spelen, valt nog te bezien. Het is niet ondenkbaar dat de overheden, van provincie tot waterschappen, een deel van die makelaarsfunctie op zich nemen.
Toch is deze nieuwe wereld met al die burgerparticipatie niet alleen maar zaligmakend.
Burgers kunnen immers radicaliseren. Anders Breivik deed dat door in Noordwegen op grond van waandenkbeelden een groep jongeren dood te schieten met als doel om de maatschappij te redden, maar met als gevolg juist een danige ontwrichting ervan. Hij krijgt in zijn acties gelukkig weinig navolging. Internet, het transparante medium, staat wel bol van verdachtmakingen, complottheorieën en vuilspuiterij die een argeloze lezer de indruk kunnen geven dat het nooit meer goed komt.
Het verbaast dan ook niet dat sommige mensen een radicale keuze maken om hun burgerschap te laten voor wat het is. Ze stemmen niet meer (‘het zijn toch allemaal zakkenvullers’) en richten zich alleen nog op hun eigen bestaan.
Deze beide burgers, de woedende burger en de non-burger, kunnen een onderstroom blijven of de samenleving blijvend ontwrichten. Om dat laatste te voorkomen, zullen we mogelijkheden moeten creëren voor een derde radicale burger: de burger die zijn omgeving durft te veranderen en daarvoor radicale keuzes durft te maken. Het is onder andere aan een ambitieuze overheid om mogelijkheden hiervoor te scheppen.
Wat de overheid in elk geval níet moet doen, is het verstikken van het eigen initiatief van de burger met nieuwe instituties, die ondoorzichtig functioneren en die het verantwoordelijkheidsgevoel wegnemen in plaats van ondersteunen.
Daarnaast moeten we er op kunnen vertrouwen dat de overheid niet voortdurend op haar schreden terugkeert. De vele zonnepanelen op de Duitse daken laat zien hoe consequent overheidsbeleid het eigen initiatief bevordert; daar kunnen we in Nederland nog een puntje aan zuigen!
Farid Tabarki – Studio Zeitgeist