Open source biefstuk, Google Tax & 15 twijfelinnovaties

Ook zo niet genoten van de zomer? De explosie van islamitisch antisemitisme in Europese steden en Putins sancties en raketten brachten het buitenland op een beangstigende manier dichtbij. Door deze wereldbranden wonnen twee “emerging trends” – Doe Het Zelf en delen – wel enorm aan kracht. Het is duidelijker dan ooit: we moeten zelfvoorzienend worden. Daarvoor hebben we een futureproof overheid nodig en innovaties rondom bezit en bescherming. Geen twijfelinnovaties, maar hoopvolle en krachtige ideeën.

Het heden is noch ideaal noch onvermijdelijk. De vrije ruimte waarin we wat kunnen doen aan de weeffouten heet “de toekomst”

“Boldly go where no man has gone before” (dus niet: “blindly”)

Waanzin is steeds opnieuw hetzelfde doen en dan een andere uitkomst verwachten

Feodale trekken
Collega Trendredenaar Ronald van den Hoff waarschuwt in zijn @Trendrede-blog dat de publieke ruimte verdwijnt en de democratie op het spel staat. Dat klopt. Ik zou zelfs verder willen gaan: onze maatschappij is zo langzamerhand feodale trekken gaan vertonen. Het Huis van Thorbecke is aardig in het slop geraakt. We hebben een enorm krachtige en innovatieve economie, maar onze welvaart staat onder druk van weeffouten die decennia lang geen merkbaar effect hadden, en dat nu wel doen. Wat zijn die weeffouten?
De overheid beschermt ons onvoldoende. We zijn niet beschermd tegen woekerpolissen, een miljoen huizen onder water, een ontspoorde financiële sector. Toezicht op banken en woningcorporaties is te laat en te laks. De overheid zwemt in de schulden, stimuleert schuld fiscaal en straft sparen af. De zorgkosten exploderen al decennia – geen oplossing. Het Groningse gas raakt al decennia op (gaat gebeuren rond 2030) – geen alternatief. Met dat gas is niet een spaarpot aangelegd, zoals Noorwegen deed, maar een Überluxe verzorgingsstaat. Regelgeving is een black box van complexiteit (vlg. de Nationale Ombudsman) die zelfs parasitaire nieuwe beroepen oplevert (makelaars voor onbegrijpelijke regelgeving). De overheid is zelf ook een black box: ze weet niet hoeveel personeel of vastgoed ze heeft. ICT-projecten mislukken zo vaak, dat het verstandiger lijkt om het land te laten overnemen door Google Gov. Er is een handhavingskloof die door technologie alleen nog maar groter zal worden: pakkans doorsnee burger te hard rijden 100%, en multinationals ontspringen de belastingdans.

We doen al decennia lang maatschappelijk onverantwoord zaken. Als Poetin de gaskraan dichtdraait kunnen we volgens de kenners binnen een paar uur overschakelen op vloeibaar gas uit Qatar – een islamitische dictatuur. Nou dat is een geruststelling! Qatar bezit 15% van alle gasreserves ter wereld, en verkoopt die al decennia lang aan het Westen voor 30 miljard dollar per jaar. Met dat geld kopen ze het Westen op. Harrods, Deutsche Bank en Porsche bezitten ze al. Het lijkt er echter op dat de tijd voorbij is dat we zaken konden doen met dictaturen zonder gevolgen te merken. We kunnen ons geweten niet veel langer uitschakelen of uitbesteden.

We verarmen. Binnen de eurozone blijkt dat een land niet zijn eigen broek op hoeft te houden. Het mag feestvieren in de tuin van de buren en die vervolgens een rekening sturen. De miljardenbetalingen aan zuidelijke en oostelijke landen betekenen dat oma uit haar verzorgingstehuis wordt gezet en het plaatselijke zwembad wordt gesloten. De EU begroting gaat merendeels op aan een minuscuul deel van de totale economie (inkomenssteun boeren). De EU-begroting zelf is een “dark room” (niet mijn woorden, maar van de voorzitter van de EU) die geen accountantsverklaring waard is. In de EU gaat 130 miljard euro per jaar rond aan subsidies. 25 van de 28 landen weigeren de besteding van EU-subsidies te verantwoorden. Nederland geeft 7 miljard per jaar aan de EU. De EU heeft niet voorkomen dat Griekenland zich de euro in fraudeerde en ook niet dat Letland dat nu weer doet.

Driedeling arbeidsmarkt. Werknemers in loondienst leven in een paradijs. Ze krijgen geld als ze werken, als ze niet werken, als ze ziek zijn, als ze met vakantie gaan, als ze werkloos zijn, ze krijgen een dertiende maand, een pensioen. Helaas weert dit vangnetparadijs nieuwe toetreders. De groeiende groep zelfstandige professionals zonder inkomensbescherming mag zich niet inkopen. Als derde is er een onaanraakbare kaste van bestuurders, CEO’s en bankiers die zich aan elke CAO onttrekken. Ze kunnen declareren wat ze willen, vrijwillig ontslag nemen en toch doorbetaald krijgen.

Deze laatste groep zorgt ook voor de groeiende inkomensongelijkheid, het punt dat Thomas Piketty aanroert. Verdiende een CEO in 1980 een ton Engelse ponden (20 keer modaal), in 2012 verdiende dezelfde goede man 4,2 miljoen Engelse ponden (160 keer modaal).

Hoe groot acht u de kans dat een overheid met dit soort weeffouten futureproof is? Ze kan niet anders dan achter de feiten aanlopen. Ik noem het grondstoffentekort, de dubbele vergrijzing, het gigantische banenverlies door steeds verdergaande automatisering (de Singularity – 3dprinten, robots, slimme software). Maar ook de vermindering van belastinginkomsten onder invloed van de ruil/deel/Doe Het Zelf-economie, en de opkomst van nieuwe monopolies door “exponentiële bedrijven” zoals Amazon. Wanneer wordt de Belastingdienst gerund door Google Tax? Of is dat een twijfelinnovatie die op het eerst gezicht leuk klinkt maar ons in werkelijkheid “achteruit innoveert”, zoals collega Trendredenaar Hilde Roothart zegt?

Hoopvolle toekomst
Er is een zeer hoopvolle, realistische toekomst te schetsen op tal van gebieden: onderwijs, energie, overheid. Dat doen we ook in deze @trendrede weer. Een paar voorbeelden.

We gaan van bezit naar toegang en delen steeds meer: auto’s, huizen, energie, infrastructuur, kennis. We bouwen kleinschalige maar wel verbonden Doe Het Zelf-collectieven: energie-coöperaties, bouw-coöperaties, onderwijs-coöperaties, kredietunies, broodfondsen en werknemersbedrijven. We nemen een abonnement op ge3Dprinte Trendhuizen en zorgen dat bewoners-coöperaties ze bouwen. We zorgen voor futureproof onderwijs met gepersonaliseerd leren en virtuele Harvard basisscholen. In smart cities draait geen airco onnodig, blijft geen parkeerplaats onbenut, en de brandweer heeft de snelste uitruktijden. We kopen een rol licht bij de Karwei in plaats van een rol behang. Afval wordt hergebruikt en zelfrijdende auto’s verminderen files en vergroten de stad. Je laadt al sportend je mobiel op en met de zelfopgewekte thuis-energie los je je hypotheek af. We krijgen nieuwe mondiale bedrijfstakken: de opslag van energie; coöperatief rijden; DNA-specifiek voedsel op maat; zorgrobots, globale markplaatsen.

Maar deze hoopvolle toekomst moet – om realistisch te zijn – wel gebaseerd zijn op een nieuwe overheid. Ofwel de overheid wordt zelf een social startupofwel social startups gaan concurreren met de bestaande overheid. Daarnaast hebben we nieuwe vormen van bezit en bescherming nodig.
Nieuwe vormen van bezit en bescherming
Wat verbindt Hema, NRC en een Amsterdams kinderdagverblijf? Allemaal gefinancierd door hyperkapitalisten die gigantische schulden maken, deze van de belasting aftrekken, en vlak voor doorverkoop of faillissement de helft van de werknemers ontslaan en hun bonus incasseren. Als deze bedrijven bezit waren geweest van het personeel of de klanten, dan had iedereen zijn werk nog gehad en waren niet een paar mensen stinkend rijk geworden. Waarom beginnen de door Amazon bedreigde auteurs niet hun eigen Amazon, in plaats van een rechtsgang? Waarom is Über bezit van Google en Goldman Sachs en niet van de chauffeurs?

We hebben nieuwe vormen van financiering nodig. Decentraal eigenaarschap – social company – doe-het-zelf inkomensbescherming – het netwerk als werkgever, maar ook patentvrije producten, zoals de Tesla-auto en de open source biefstuk, en decentrale energie in het bezit van de burgers.

Het basisinkomen (gratis geld voor iedere burger) klinkt aantrekkelijk maar valt in de categorie “twijfelinnovaties”. Het is onbetaalbaar. De belastingdruk zou zo hoog worden dat er niets meer overblijft. Bovendien is het uitgangspunt verkeerd. Je zorgt niet voor je eigen brood, nee, de buren doen dat. Die moeten dan wel dubbel zo veel werken.

Futureproof innovaties vergen geen waanzinnige hoeveelheden belastinggeld. Ze gaan ervan uit dat je je eigen brood verdient, en dat je samen met andere professionals op een coöperatieve manier je eigen bescherming organiseert. Twee boeiende initiatieven die onze sociale zekerheid kunnen transformeren, zijn het Broodfonds (een alternatief voor een dure arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen) en het Werknemersbedrijf (werknemers combineren zelf flexibele contracten en inkomenszekerheid). Van de traditionele overheid die welvaart herverdeelt in een anonieme “black box” gaan we naar kleinere, 100% transparante collectieven van burgers en professionals die het zelf doen: elkaar vertrouwen en elkaar verzekeren. Ruilen en delen dus – niet alleen huizen en auto’s, maar ook inkomen en zekerheid. Het UWV wordt overbodig. Met al deze hoopvolle, krachtige ideeën kunnen we aan de slag.

Marcel Bullinga

Wat als je antwoord krijgt op een vraag die je [nog] niet gesteld hebt?
Alle parameters van dit tijdsframe zijn gelaagd en multidimensionaal. En ook nog eens variabel en dynamisch. Als persoon kunnen we op meerdere niveaus en kanalen tegelijkertijd aanwezig zijn. Virtueel of analoog, echt of als avatar, mentaal of fysiek, technologisch of humaan of een mengvorm daarvan, omdat de grens tussen mens en technologie met de dag meer vervaagt. Daarnaast krijgt de wereld waarin we leven er steeds meer dimensies bij. Beeldschermen leggen een laag over de realiteit heen en geven ons toegang tot extra informatie of communicatie. Via social media zijn we op nagenoeg hetzelfde moment ‘in contact’ met meerdere personen op uiteenlopende plaatsen. Wereldnieuws met alle verschrikkingen van dien komt real-time binnen. Beeldschermen, beelden, en beeldvorming domineren ons dagelijks bestaan.

Tegelijkertijd vormt zich langzaam maar zeker rondom ieder mens een onzichtbaar hyper gepersonaliseerd web van data, dat invloed heeft op de beelden, die ons bereiken. Reclame uitingen en opgevraagde informatie worden op maat geleverd. Of anders geformuleerd: tussen ons en datgene wat we willen weten, zien of leren vormt zich een onzichtbaar en moeilijk traceerbaar filter. Maar wie bepaalt wat wel en wat niet door dat filter heen komt en past binnen jouw profiel? Google? Je supermarkt? De luchtvaartmaatschappij? Facebook?

Balans vinden en de juiste vragen stellen.
De grootste uitdaging voor de mens [en ook voor organisaties] is om in deze dynamiek van overvloed enerzijds en beperking anderzijds een bevredigende balans te vinden. En de juiste vragen te stellen.
Waarop kunnen we ijken of afstemmen?
Hoe bepaal je een positie en een perspectief?
Hoe ver ga je in de mogelijkheden, die er zijn.
Moet er een robot voor de klas komen te staan, alleen om het feit dat het kán?
Wat gebeurt er met het begrip ‘verrassing’ als alles door het internet of things voor ons ‘voor-gefaciliteerd’ wordt?
Wat als je antwoord krijgt op een vraag die je [nog] niet gesteld hebt?
Of sterker nog, dat producten worden toegestuurd waarvan je nog niet wist dat je van plan was om die te bestellen?

De nieuwe ‘P’s’: position, perspective & pace.
Om als mens [of merk of organisatie of land] antwoorden te vinden op de nieuwe vragen wordt het belangrijker dan ooit om te weten wat je eigen bestaansrecht en betekenis is. Waar je voor staat en waar je op weg naar toe bent. Vanuit welk perspectief, in welk tempo en in welke mate je dat wilt doel bereiken. En hoe past dat doel in het grotere geheel. Het wordt de kunst om tegelijkertijd doordrongen te zijn van jouw persoonlijke, individuele en autonome betekenis [en kracht] in het grote geheel én te overzien hoe dat grote geheel eruit ziet en functioneert. Inzoomen én uitzoomen. Vertrouwen op de eigen kracht en meebewegen met de dynamiek.

Welkom in de zwerm.

Christine Boland – Trends & Mindsets

De schoonheid van ons perspectief

“When patterns are broken new worlds emerge” (Tuli Kupferberg)

Er verandert veel en tegelijkertijd zo weinig. Economen blijven geobsedeerd door het eenzijdige begrip economische groei. Geloof is voor velen naast persoonlijk houvast nog altijd een bron voor wereldwijde onrust. De Russen lijken weer de vijand en de mens ziet afkomst, voorkeur en geografische grenzen als dé aanleiding om elkaar het leven onnodig zuur te maken. Traditionele media blijven uitblinken in de sturing van het collectieve bewustzijn en openen allemaal met hetzelfde nieuws. ‘Goedenavond beste mensen, dit is het journaal van acht uur en dit is wat wij willen wat u denkt’. Schijnbare prijsreducties blijven de beste stimulans om onnodig overdadig aankoopgedrag te activeren. Native advertising, nieuwe technologie en big data zijn nodig om de klant voor je te winnen. Niets nieuws, nog altijd oude wijn in nieuwe zakken. De hand op de knip is in deze maatschappij, waarin de meest stabiele relatie die van schuldenaar en schuldeiser is, ongewenst. 2015 en verder: de uitdagingen worden er niet minder om de oplossingen uiteindelijk wel mooier. Wanneer zien we dat als samenleving in?

“Mankind has reached a bridge that can only be crossed in unity” (Damien Carrion)

De duale ‘realiteit’
De meest fundamentele verandering die we zien bevindt zich binnen onze ingesleten patronen. Een lineaire wereld gebaseerd op hiërarchische structuren, risico reductie, beheersbare grootschaligheid, voorspelbaarheid en een gezamenlijk streven naar grenzeloze, maar beperkt gedeelde welvaart domineert ons handelen. We zijn ons allen bewust van onze ecologische footprint, verafschuwen onrecht en beseffen dat economie dienend moet zijn aan het welzijn van de planeet met al haar soorten. Toch zijn we als soort extreem destructief want wat we weten en ons werkelijke gedrag liggen mijlenver uit elkaar.

De dualiteit is van alledag. Het komt tot uiting op ieder niveau en binnen ieder maatschappelijk facet. Van de eis tot veiligheid naar de drang tot persoonlijke vrijheid. Van privacy tot transparantie en van gezondheid tot frivoliteit. Zorgkosten zijn onbeheersbaar terwijl binnen onze supermarkt ongezond voedsel het schap domineert. Minutieus tellen we de calorieën, maar we nemen de chemicaliën voor lief. Onderwijs biedt houvast, structuur en richting terwijl de oplossingen voor onze maatschappelijke uitdagingen juist in het onbekende liggen. We leren alles over het verleden maar ontberen de kunde, kennis en kritische houding om open te staan voor de toekomst. We denken dat jongeren de toekomst hebben terwijl de wereld die zich vormt gedomineerd wordt door de ouderen die verjongen.

Onze grondhouding is om antwoorden te zoeken op de problemen van vandaag gecreëerd vanuit de wereld van gisteren. Wat we moeten doen is deze zoektocht overbodig maken door het doorbreken van heersende denkpatronen en conglomeraten van macht. Teveel beoordelen we problemen als gegeven omdat ze in essentie het bestaansrecht legitimeren voor staande machtstructuren en daarmee hun leefwereld in stand houden. Laten we meer ontdekken en minder bedenken. Een maatschappelijke houding van een continue verkenning vanuit verwondering in plaats van vragen uit het verleden. Old ways won’t open new doors. Vecht niet tegen wat was, maak het overbodig.

De bestendigheid van de oude wereld
Veelzeggend zijn de titels die instituten gebruiken om richting uit te zetten. Het Centraal Planbureau (CPB) noteerde vorige maand in het rapport Roads to recovery geruststellend dat de Nederlandse economie door de crisis ‘geen blijvende schade’ heeft opgelopen. De groei zal zich kunnen herstellen, de vraag is in welk scenario? Een handvol economen voorspelt met grote stelligheid dat de groei van vóór de crisis nooit meer zal terugkeren. De autoriteiten richten zich, via diepgaande analyses en gewapend met complexe rekenmodellen, op het tastbaar maken van onzekerheid. De dualiteit en chaos vanuit de prognose en adviezen zien we ook hier terug. Van ‘herstel’ tot ‘reset’; de toekomst heeft het allemaal nodig volgens de onderzoeken. Eén ding geeft het aan: onzekerheid is de nieuwe zekerheid.

We leven in een wereld gedomineerd door een beperkte en geconcentreerde macht die geen belang heeft bij de introductie van nieuwe systemen. De taaiheid van deze oude machtsstructuren is groter dan verwacht en de middelen om vernieuwing te dwarsbomen gevarieerder dan ooit. Belijden we met woorden een nieuwe gewenste wereld, onze acties en afrekenmechanismen kennen hun oorsprong nog altijd vanuit aangeleerd gedrag. De zo noodzakelijk empathie, ontdekkingsgeest en verbindingsmentaliteit wordt nog vaak teniet gedaan door kille en eenzijdige sturing op cijfers. Logisch want zo worden we opgeleid en hier voelen we ons comfortabel mee. Al staat het in schril contrast met hoe we ter wereld komen.

De alomvattendheid van het algoritme
Mens en machine versmelten, chips vervangen onze biologische rekenkracht en algoritmes vormen onze besluitvorming. Het algoritme is definitief verweven met het menselijke leven en oefent invloed uit op de creatie van een betere versie van onszelf. Uiteindelijk zullen zelfs de menselijke creativiteit en emotie virtueel worden overtroffen. De enige grens aan de technologische ontwikkeling is de mens zelf. Dit probleem zullen we uiteindelijk ook oplossen door autonomie te verschaffen aan het algoritme. De grootste opgave is om van technologische expansie, menselijke vooruitgang te maken.

Snel nergens naar toe
Technologie heeft ons geduld gereduceerd tot onder nul. We leven in een van digitale snelheid doorspekte samenleving. Gevaar is dat we snel nergens naar toe bewegen. Een maatschappij waarin het ritme van de mens volledig is losgelaten om te kunnen voldoen aan het ritme van de systemen dienstbaar aan de economie. Technologie zorgt ervoor dat we exponentieel snel verder in deze richting kunnen ‘doorontwikkelen’. Robotica en software worden ingezet om sneller en adequater producten te produceren en te distribueren. Persoonlijke data is er om een commercieel aanbod volledig aan te sluiten op individuele behoeften. We geven er altijd aan toe. Worden we speelbal van de algoritmes die ons continu monitoren en analyseren en ons beter kennen dan wijzelf? Een wereld waarin we schijnbaar geen manifeste behoeften meer kennen omdat technologie ze al op voorhand weet in te vullen. Amazon gaf begin 2014 aan producten te kunnen versturen voordat ze daadwerkelijk besteld zijn en banken zouden ons kunnen herkennen op basis van typegedrag.

Anno 2014 is onze persoonlijke data het ultieme lokmiddel voor slimme algoritmes. De mens als speelpop van commercie? He who buys what he does not need steals from himself (Zweeds gezegde) Startups als Voycee, Respect Network en Citizen Me moeten de tegenbeweging aanjagen. Bij durfinvesteerder Deep Knowledge Ventures is software inmiddels lid van de raad van bestuur en domineren algoritmes productie en distributieprocessen, de financiële wereld en waken ze over onze veiligheid. Langzaam maar zeker worden we voorbereid om besluitvorming over te dragen aan technologie.

De schoonheid van het perspectief
De uitdagingen nemen toe, technologie als al oplossend vehikel zien we in perspectief van haar afhankelijkheid en de autoriteiten die er voor ons leken te zijn, laten we los. We zien dat we zelf onderdeel zijn van de oplossing. Vanuit angst en onvrede creëren we veerkracht en hoop. We zien de hedendaagse chaos als stuiptrekkingen. Tekenen van alteratie. Wie realiseren ons dat geduld in combinatie met veerkracht en volharding nu meer dan ooit de gewenste verandering brengen. Het bewustzijn dat iedere Euro die je besteedt een stem is voor de wereld die je jezelf en je kinderen toewenst, neemt zienderogen toe.

De schoonheid van een samenleving waarin de veerkracht en het toekomstperspectief worden gevoed door betekenis voor en met elkaar. De korte termijn realiteit dwingt onze (r)evolutie in bewustzijn naar de achterkamers en zet pessimisme in de spotlights. Diepe sporen laat de hedendaagse realiteit na bij iedere generatie. Jongeren verliezen het vertrouwen in de toekomst, de maatschappelijke kloof neemt toe, eenzaamheid viert hoogtijdagen en solidariteit beperkt zich tot ons individuele ego. Signalen die doorbroken patronen aangeven en opkomende werelden ruimte bieden.

“The hardest thing to see is what is in front of your eyes” (Goethe)

De alternatieven voor onze uitdagingen bevinden zich allemaal binnen de menselijke essentie. Iets wat we gestructureerd hebben verwaarloosd in onze vorming. Met het toenemen van de complexiteit van de samenleving ligt de oplossing in het terugbrengen van de eenvoud. Als mens ligt onze kracht in het aangaan van verbindingen en halen we kracht uit het toevoegen van betekenis. Het geven zijn we ontwend, het nemen is ons geïnstrueerd. Deze fout in menselijke evolutie is tevens de grootste winst. Het doet ons inzien dat de oplossingen voor betekenisvolle bloei liggen in schijnbaar tegengestelde vooruitgang. De schoonheid hiervan openbaart zich als we dat inzien.

Van gesloten starre organisatie structuren naar open vrije organisatie zwermen. Eenzijdig lineair wordt gedeeld circulair. Controle dienend aan vertrouwen in plaats vanuit wantrouwen. Van groei vanuit tastbare materiële consumptie naar onzichtbare immateriële rijkdom. Herverdeling in plaats van verdeling. Van schijnbaar gelijke relaties naar flexibele verbinding vanuit individuele autonomie. De alternatieven zijn sluimerend aanwezig en uiten zich in trends en tegentrends.

Het perspectief lonkt. De enige competentie die we nodig hebben is om over de schijnbaar heersende chaos te zien en de zienswijze te gebruiken als brandstof voor verandering. Geduld is bitter maar haar vruchten zijn zoet (Aristoteles). De voorbeelden van hoe het niet moet worden inmiddels overtroffen door de initiatieven van hoe het wel kan. Het ergste wat onze generatie kan overkomen is dat we in de ogen van onze kinderen kijken en moeten toegeven dat we wel wisten wat we konden doen maar dat lef en daadkracht schijnbaar ontbraken.

“I never see what has been done, I only see what remains to be done” (Marie Curie)

Tony Bosma, Futurist, internationaal spreker en oprichter van trends- en adviesburo Extend Limits.

Radicaal Burgerschap

We willen veel weten over de wereld om ons heen en nemen liet langer genoegen met krant en journaal als zender van informatie. Zo is afgelopen jaar in heel Nederland Burgernet ingevoerd. Burgers kunnen zich hierbij vrijwillig aanmelden en krijgen een berichtje via sms of telefoon wanneer in de buurt een ernstig strafbaar feit is gepleegd. De dienst is een groot succes, één op de tien Nederlanders heeft zich aangemeld, en bewijst dat burgers graag betrokken willen worden bij het vergroten van de veiligheid in de buurt. Al diverse zaken zijn door de tips van de Burgernet-wachten opgelost.

We kunnen dus steeds vaker zelf verantwoordelijkheid nemen door taken op te pakken waar voorheen alleen overheden of grote bedrijven voor konden zorgen. Met mywheels.nl kun je niet alleen een auto huren, maar bovendien je eigen auto aanbieden. Op airbnb.com wordt iedereen zijn eigen hotelier én hotelrecensent.

De kern van deze succesverhalen is dat je met een eenvoudig platform individuen verantwoordelijkheid kunt geven binnen hun relatie met de overheid, met hun buren en met hun collega-klanten. Ze getroosten zich daarbij graag wat extra moeite.

Het is dan ook niet langer ondenkbaar dat binnenkort de verhouding tussen overheid en burger wordt omgedraaid op initiatief van de burger zelf. Het is een nieuwe manier om het publieke belang efficiënt en innovatief te dienen en de burgers betrokken te houden. Energiewinning is hiervan een sprekend voorbeeld.

Lokale en provinciale overheden hebben er erg goed aan gedaan om hun belangen in energiebedrijven (op tijd) te verkopen. Het heeft veel geld opgeleverd en een open, transparante markt opgeleverd. Hoe relevant dat is, zal blijken wanner wij zélf, individueel en in groepsverband, energieleverancier worden. Met zonnepanelen en windmolens is het op steeds kleinere schaal mogelijk om rendabel energie op te wekken. Initiatieven om een gunstige prijs te bedingen door met een heel dorp of een wijk gelijk op te trekken, vinden bijval. De rol van bedrijven is echter niet perse uitgespeeld: er zijn service providers nodig die onderhoud plegen, de vraag naar energie kanaliseren tussen huishoudens en industrie en bemiddelen tussen aanbieders van technologie en hun klanten. Of de traditionele energieleveranciers die rol gaan spelen, valt nog te bezien. Het is niet ondenkbaar dat de overheden, van provincie tot waterschappen, een deel van die makelaarsfunctie op zich nemen.

Toch is deze nieuwe wereld met al die burgerparticipatie niet alleen maar zaligmakend.

Burgers kunnen immers radicaliseren. Anders Breivik deed dat door in Noordwegen op grond van waandenkbeelden een groep jongeren dood te schieten met als doel om de maatschappij te redden, maar met als gevolg juist een danige ontwrichting ervan. Hij krijgt in zijn acties gelukkig weinig navolging. Internet, het transparante medium, staat wel bol van verdachtmakingen, complottheorieën en vuilspuiterij die een argeloze lezer de indruk kunnen geven dat het nooit meer goed komt.

Het verbaast dan ook niet dat sommige mensen een radicale keuze maken om hun burgerschap te laten voor wat het is. Ze stemmen niet meer (‘het zijn toch allemaal zakkenvullers’) en richten zich alleen nog op hun eigen bestaan.

Deze beide burgers, de woedende burger en de non-burger, kunnen een onderstroom blijven of de samenleving blijvend ontwrichten. Om dat laatste te voorkomen, zullen we mogelijkheden moeten creëren voor een derde radicale burger: de burger die zijn omgeving durft te veranderen en daarvoor radicale keuzes durft te maken. Het is onder andere aan een ambitieuze overheid om mogelijkheden hiervoor te scheppen.

Wat de overheid in elk geval níet moet doen, is het verstikken van het eigen initiatief van de burger met nieuwe instituties, die ondoorzichtig functioneren en die het verantwoordelijkheidsgevoel wegnemen in plaats van ondersteunen.

Daarnaast moeten we er op kunnen vertrouwen dat de overheid niet voortdurend op haar schreden terugkeert. De vele zonnepanelen op de Duitse daken laat zien hoe consequent overheidsbeleid het eigen initiatief bevordert; daar kunnen we in Nederland nog een puntje aan zuigen!
Farid Tabarki – Studio Zeitgeist

De relativiteitstheorie of Einstein voor Dummies

Je zit samen met man, vrouw, kind en/of hond in je auto (benzine, hybride of elektrisch) in de wasstraat van een tankstation. Na de eerste ronde met een flinke laag sop volgt de wasbeurt met de grote borstels die langs de deuren glijden. Even lijkt het alsof de borstels stilstaan en de auto rijdt. Je wrijft in je ogen om deze zinsbegoocheling te laten verdwijnen. En tegelijkertijd weet je dat je ogen je niet hebben bedrogen. Het is de relativiteitstheorie die je zojuist hebt ervaren.

Tijd is relatief
Wij, onderzoekers van de tijdgeest, zijn dol op chronologie; daarom doen we onderzoek naar waar we vandaan komen, waar we zijn en waar we naartoe gaan. Maar tegelijkertijd weten we dat dit een naïeve manier van kijken is. Tijd is relatief. En dat weet u ook. Denk maar aan de curve van adoptiesnelheid van Everett Rogers. De laggards brengen hun ansichtkaarten nog naar de brievenbus, terwijl de innovators net de mapcode hebben uitgevonden. U kent het ook van de wet van de remmende voorsprong van Jan Romein. U bent blij met een nieuwe digitale spiegelreflexcamera die nu ook kan filmen, terwijl uw kinderen de filmpjes op hun smartphone met een druk op de knop bloggen, skypen, twitteren, appen.

De zomer van 2014
De zomer van 2014 is de zomer waarin de relativiteitstheorie wel heel duidelijk wordt bewezen. Het is de zomer waarin de Europese sonde Rosetta na tien jaar is aangekomen bij de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko. En de zomer waarin economische sancties tegen Rusland en Poetins reacties erop herinneringen oproepen aan de boycot van producten uit Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid en ook aan de olieboycot van OPEC-landen tegen westerse landen in 1973. In de zomer van de brandhaarden blijkt dat mensen in het Oosten die hun geloof willen belijden moeten vrezen voor de Strijders van de Islamitische Staat, terwijl voor atheïsten in het Westen geldt dat geloven geen zin heeft. De zomer waarin het ebola-virus waar geen remedie tegen bestaat een nieuwe epidemie kan veroorzaken, terwijl chirurgen op hetzelfde moment met behulp van robottechnologie op afstand complexe operaties kunnen uitvoeren. Alsof we tegelijkertijd in verschillende tijdruimtes leven (Einstein voor Dummies).

De toekomst voorspellen is zinloos
De toekomst voorspellen is zinloos, want die verloopt niet volgens rechte lijnen, zelfs niet volgens kromme. Je kunt beter zeggen dat we voortdurend sprongen in de tijd maken, vooruit en achteruit. En dat het afhangt van je positie in de ruimte en je snelheid van bewegen die bepalen in welk tijdsbestek je leeft. Wat ook zinloos is: geloven in de vooruitgang. Zo kunnen wij denken dat het democratische systeem het beste is dat er is omdat het is uitgevonden na het theocratische of het plutocratische. Maar daar kun je, als je leeft in een ander tijdsbestek, heel anders over denken. Kortom, vooruitgang is relatief.

Instrumenten om de tijd te meten
De zomer van 2014 maakt duidelijk dat we op zoek zijn naar nieuwe meetinstrumenten. De oude tijdmeters, die van chronologie en van vooruitgang, werken niet meer. De tijd is niet lineair maar relatief. Misschien is het goed om te beginnen met verduidelijken welke tijdzones er op dit moment precies zijn. Zo meet de late majority succes af aan economische groei of een positief bruto nationaal product en de early majority aan de mate waarin we erin slagen om informatie met elkaar te delen. De innovator vindt wellicht dat succes helemaal geen maatstaf voor leven en werken is.

Vooruit of achteruit innoveren
Wat is nu de moraal van dit verhaal? Trendonderzoek is niet alleen tijdsbepaling maar ook plaatsbepaling. Het gaat er niet alleen om dat je uit het raam kijkt om te zien of de wasstraat de motor van de borstel al geeft gestart, maar ook dat je weet in welke auto je zit, benzine, hybride of elektrisch. En andersom ook, mapcodes worden niet bedacht bij PostNL maar bij TomTom. Tijd is relatief, je kunt zowel vooruit als achteruit innoveren. Het is afhankelijk van je adoptiesnelheid of je een innovator of een laggard bent.

Hilde Roothart – Trendslator

De toekomst tussen naïef doen en waakzaam doen

Een van de trends waarbij de TrendRede vast gaat aansluiten is het nieuwe optimisme dat in Neder­land te observeren – en te documenteren – valt. Natuurlijk lopen er ook mopperende, zelfs rancuneuze laggards rond – en ook zij moeten op hun ‘toekomstpotentieel’ geanalyseerd worden. Maar een avant-garde die een nieuw optimisme uitstraalt is er zeker ook. Die avant-garde is breed, over het alge­meen jonger en leeft in symbiose met alle online-software die niet alleen het leven makkelijker maakt, maar die de beteren ook aanzet tot verrassend en daadkrachtig handelen. Dit is het nieuwe optimisme: In weerwil van de matte nadagen van de economisch crisis, in weerwil van een CEO-laag die zich blijft ver­rijken, in weerwil van alle oude politiek & structuren die weigeren in lucht op te gaan: Laten we toch vooral DOEN & aanpakken, online gefaciliteerd zoals er nog nooit een generatie was. Wie kan daar nu tegen zijn? Ik schat in dat het nieuwe optimisme een terechte positie in de TrendRede gaat innemen.

Toch wil ik kanttekeningen plaatsen. DOEN is prachtig maar als de doeners te weinig reflecteren op eigen handelen, geeft DOEN vooral een vrolijk gevoel en dat is het dan. Het idee dat we door gewoon te DOEN de oude 20^ste-eeuwse machten, mastodonten & structuren bijna vanzelf doen verdwijnen, is naïef en een beetje dom.

Peer2peer lenen is een mooi voorbeeld van hoe we daadkrachtig & online gefaciliteerd we met zijn allen aan het DOEN zijn. Er gaat zonder meer inspirerende energie vanuit. We laten het bankensysteem – zo perfide, zo vastgeroest, zo oud – achter ons en gaan het zelf DOEN. Blij kunnen we wijzen op het feit dat de groot­ste peer2peer online community, Lending Club, 500 miljoen gaat binnenhalen nu ze naar de beurs gaan. Optimistisch, online-bekrachtigd DOEN is aan de winnende hand! Toch passen nuance­rende opmerkingen. Allereerst is 500 miljoen helemaal niks in vergelijking met de bedragen die er in de ‘oude’ bancaire wereld omgaan. Ten tweede, is het geen veeg teken dat we het succes van peer2peer aflezen aan het fikse bedrag dat ze op Wallstreet ophaalt? Ten derde, de grootste inves­teerders in peer2peer lenen zijn de gevestigde banken geworden. De overheid reguleert hun oude prak­tijken wat strakker en de ‘oude’ garde ruikt nieuwe kansen. Shadow banking wordt het genoemd. Allemaal geen reden om het nieuwe optimisme, om blij zelf DOEN de rug te keren. Maar laten we het vooral WAAKZAAM doen.

Het Nieuwe DOEN omarmt optimistisch alle online technieken die ons bestaan prettig faciliteren en mooier maken. Denk car sharing en Uber op mobiliteitsgebied. Denk VanDeBron op energiegebied. Denk Booking.com en Airbnb.com op reisgebied. Denk Peerby voor alles wat U niet wilt kopen maar gewoon in uw eigen buurt wilt lenen. De voorbeelden geven dezelfde richting aan: Alles kunnen ‘wijzelf’ nu sneller en beter en makkelijker DOEN dan in oude tijden. En ook nog eens milieuvriendelijker (een Uber kan op den duur dertig ‘oude’ auto’s vervangen). En ook nog een moreel hoogstaander: er wordt aan nieuwe gemeenschapszin gewerkt (Peerby) en aan nieuwe vertrouwenssystemen (Airbnb, Uber). Niettemin past ook hier WAAKZAAMHEID. Booking.com heeft net een rel achter de rug omdat haar naarstige kreet ‘nog één kamer vrij’ niet perse de waarheid dekt, maar vooral verschijnt om U snel tot klikken aan te zetten. Zeker wanneer men algoritmisch te weten is gekomen, dat U dat ene manipu­la­tieve duwtje in de rug nodig hebt. U DOET, blij en vrolijk, precies waartoe U gemanipuleerd wordt! Blij en vrolijk DOEN is best. WAAKZAAM DOEN is beter. Het biedt op de duur meer echt veranderings­potentieel.

Amazon is nu zo machtig dat geen uitgever er nog omheen kan. Zeker de kleintjes niet. Bij hen heeft Amazone dan ook eenzijdig aangekondigd dat ze de afroommarges gaan verhogen. Wie niet toestemt, wordt door Amazone op achterstand gezet in de zoekresultaten, zeg maar algoritmisch naar achteren gemanipuleerd. Terwijl wij als consumenten sympathiek gefaciliteerd worden om zo soepel mogelijk door onze aankoopbeslissingen te gaan – een zaak van prettig gestroomlijnd DOEN – spelen er op de achtergrond mechanismen mee die velen van ons niet sympathiek vinden – kleine spelers die algorit­misch op achterstand gezet worden – maar waar me al DOENDE gewoon geen weet van (wensen te) hebben. Op zulke momenten wordt gewoon DOEN een beetje naïef en oppervlakkig. WAAKZAAM DOEN is beter.

Trendwatchers met liefde voor een goede gezamenlijke toekomst moeten hiervoor waar­schuwen. En inzetten op WAAKZAAM DOEN.

Carl Rohde

Tijdmachine – Leiden we de techrevolutie nog of zijn we lijdend voorwerp geworden? Moet de klok voor- of achteruit?

De TrendRede wordt door vooraanstaande trendwatchers belangeloos samengesteld. De term trendwatcher ligt gevoelig. Maar voor dit gezamenlijke doel wordt de definitiediscussie gelaten voor wat het is. Bij de TrendRede wordt gekeken naar sociaal maatschappelijke ontwikkelingen die kansrijk zijn of juist dusdanig problematisch dat ze meer aandacht vereisen dan nu. De TrendRede prikkelt gedachten en overstijgt de problematiek van de alledaagse werkpraktijk.

Verrijk je leven met technologie en word geen slaaf van de techrevolutie.

We willen graag de toekomst kunnen voorspellen. We doen ook of we dat kunnen. We rekenen ons suf in Excel en raadplegen deskundigen om een future proof plan uit te stippelen. Een tijdmachine zou wat dat betreft handig zijn. Als er zoiets als een parallel universum zou bestaan waar je vast een kijkje kunt nemen hoe je keuze uitpakt, dan zou dat een hoop werk en hoofdpijn schelen. Niet voor niets is de tijdmachine een fenomeen dat opduikt in tal van verhalen en een inspirerend thema voor films is. Nu digitale doorbraken zich in exponentieel tempo ontwikkelen komt het moment wellicht daar dat de tijdmachine bewaarheid wordt. Een aanverwante vraag is wat een juiste keuze is. Is dat het spoor dat het meeste geldelijk gewin oplevert of een harmonieus model dat de impact op de totale omgeving in ogenschouw neemt? Geld lijkt in het Westen een niet van de troon te stoten maatstaf voor succes. Die status is echter aan het wankelen gebracht toen de instituten erachter in diskrediet kwamen. Alternatieve valuta, cryptocurrencies, zoals de bitcoin wonnen aan terrein. Zelfs na de eerste stevige kritiek wordt de bitcoin als sympathiek ervaren. Transparantie is het geheim achter het succes, een aanpak die als verfrissend wordt ervaren ten opzichte van de de geslotenheid van de grote financiële bastions van weleer.

In dienst van technologie
Voor nu even terug naar de oertijd, een flinke mentale verplaatsing. Het was handwerk dat de klok sloeg. Dat veranderde in de eeuwen erna langzaam maar zeker. Het industriële tijdperk was een enorme stap. Uitvindingen volgden elkaar vervolgens in rap tempo op. Vandaag de dag praten we zelfs over 3D printing, robotics en bodytec (een nieuwe markt die inspeelt op tijdgebrek en lichaamsbeweging) alsof we nooit anders hebben gekend. Maar het begon met de ontwikkeling van de gloeilamp tot stofzuiger. Alles hielp om het leven er gemakkelijker op te maken. Lang leve de technologische ontwikkelingen. Verrijk je leven met innovatie en technologie. Bovendien werd de economie er beter van want de producerende bedrijven groeiden flink. De welvaart zat in de lift. Iedereen blij. Bedrijven gingen naar de beurs en stelden zich ten doel te blijven groeien. Dat moest ook wel om aandeelhouders tevreden te houden. Het werd een doel op zich, ook al kon het bedrijf het zelf niet meer bijbenen vanuit oorspronkelijke missie en opzet. Vandaag de dag is het ook de mens die het niet altijd meer kan bijbenen. Daar waar de mens in eerste instantie profijt had van technologie, bijvoorbeeld de stofzuiger, zo lijkt de mens nu verworden tot een slaaf van technologie. Noem het de mens in dienst van technologie, verslavingsverschijnselen zijn niet uitzonderlijk meer. De balans is zoek. Het maatschappelijk evenwicht is er niet meer. Het is dus wellicht wenselijk geworden in de tijdmachine te stappen en de hendel achterwaarts te trekken om onze keuzes te herzien, die bij nader inzien minder gelukkig zijn uitgepakt. Neem de tijd. Al lijkt de stressmaatschappij soms nog zo dwingend. Kies bewust want de tijdmachine bestaat nog niet.

Norbert Mirani

Bijlage (Eng):
Why U.S. Manufacturing Is Poised for a Comeback (Maybe)
Some Say a Renaissance Is Already Under Way. Here’s the Case They Make—and the Skeptics’ Response
http://online.wsj.com/articles/why-u-s-manufacturing-is-poised-for-a-comeback-maybe-1401475962

Het meewerken aan de TrendRede is over het algemeen een plezierige activiteit: met de 12 trendwatchers leveren we niet alleen de TrendRede op, maar hebben ook inspirerende ontmoetingen, waarbij we elkaars visie mogen toetsen. Kennis X Kennis. De taak die ik mijzelf als Trendbox BV toeken, is natuurlijk het veelvuldig toetsen van die nieuwe kennis aan de cijfers uit ons onderzoek Life & Living, de trendmonitor waarin we inmiddels een reeks van onderzoeken hebben staan van de afgelopen 25 jaar. Je bent geneigd als mens vooral naar de positieve ontwikkelingen te kijken, naar de effecten van de ontwikkeling om die te implementeren.

Soms echter, kom je tot een constatering die wat minder leuk is. In toenemende mate zit er in ons cijfermateriaal een tendens van maatschappelijke scheiding der geesten. Van Nederlandse burgers die zich een beetje afkeren van de rest van de maatschappij. Die in tegenstelling tot de wens van de overheid nu juist niet participeren in de samenleving, maar ascetisch op zichzelf wensen te zijn. Voor een belangrijk deel wordt dit maatschappelijk ascetisme door deze Nederlanders gerechtvaardigd met mokkende argumenten. De overheid is niet meer betrouwbaar, we moeten als burgers steeds meer zelf opknappen, voor alles is een nieuw en verhoogd eigen risico, U herkent ongetwijfeld het soort argument en wellicht daarmee ook het soort mens.

Ik maak me hier wel echte zorgen over: in de meest recente meting van ons onderzoek zagen we dat het aantal Nederlanders dat zich vaak eenzaam voelt, in drie jaar tijd ruim verdubbeld is. Anno nu voelt 14 % van de Nederlanders zich vaak eenzaam. En het opvallende hiervan is niet alleen die verdubbeling, maar vooral (tenminste, dat vind ik) dat het zich veel sterker voordoet bij onze jongste categorie Nederlanders, mensen tussen de 16 en 24 jaar. Van deze ondervraagden zegt namelijk 25 % zich vaak eenzaam te voelen.

Zij zien de toekomst als een dreigend beeld op zich afkomen, waar ze niets aan kunnen doen of veranderen. Ze doen werk dat hen niet bevalt maar zijn ondanks continue zoekpatronen niet in staat om daar iets aan te doen. Ze hebben veel minder vrienden dan anderen. Ze gooien zich met verve op het internet om daar juist te proberen nieuwe vrienden te maken. En zij ervaren dat dit hen niet helpt. Zij vinden dat ze vroeger veel gelukkiger waren. Ze voelen zich onveilig op straat. Ze voelen zich bedreigd door de onstuitbare opkomst van de technologie. Ze houden niet van verrassingen. Terwijl juist de technologie hen daarbij helpt. Ze maken veel meer gebruik van internet. Ook voor het doen van consumptieve aankopen. Kopen via internet vinden ze prettiger dan kopen in een stenen winkel. Ik maak me hier dus wel zorgen over: het is een symptoom van de ontwikkelingen in onze samenleving die niet zo prettig is.

Goos Eilander

Next Big Thing: Holistic Age!
Terwijl een hele reeks deskundigen zich – overigens terecht – druk maakt over het verdwijnen van de middenklasse als gevolg van automatisering en anderen zich vastbijten in de ‘Derde Industriële Revolutie’, kijk ik als Futuroloog en TrendStrateeg graag naar The Big Picture: na duizenden jaren lang geleefd te hebben van de jacht, later aangevuld met landbouw, volgden ooit de Mechanisering; de Industrialisering en de vorige eeuw de Informatisering.

What’s the next big thing?
‘Autonomisering’ gevolgd door ‘The Holistic Age’. Hieronder schets ik hoe onze samenleving zich zal ontwikkelen.

Toekomst is gebaseerd op belangen en structuren van vandaag
Voor het broodnodige historisch besef blikken we eerst even terug op het verleden. De toekomst is namelijk gebaseerd op het verleden dat leidde tot de belangen en structuren van vandaag de dag. En bovendien: l’histoire se répète. Min of meer dan want de geschiedenis herhaalt zich nooit exact één-op-één. Er is meer sprake van een soort repetitieve structuren. De kunst is om de overeenkomsten en verschillen tussen het ene en het andere tijdsgewricht te herkennen.

Voor de komende decennia wordt er bijvoorbeeld onrust verwacht bij werknemers en vakbonden omdat er door vergaande informatisering en robotisering veel banen overbodig zouden kunnen worden. Dat klopt op zich wel, maar daar is niets nieuws aan.

Toen ooit het werk van de ‘wolwevers’ werd overgenomen door grote mechanische weefgetouwen was er ook een hoop onrust. Eind 16e eeuw leidde het zelfs tot ‘de val van Antwerpen’. Steden als Rotterdam, Amsterdam, Haarlem en Leiden lokten namelijk de grote weefgetouwen weg uit Antwerpen door subsidies beschikbaar te stellen. Daardoor ontstonden uiteindelijk juist weer nieuwe beroepen zoals een operator om die weefgetouwen te bedienen.

Herinnert u zich deze beroepen nog?
De melkboer en de schillenboer rijden vandaag de dag niet meer door onze straten. De kegels op een bowlingbaan werden vroeger nog handmatig rechtop gezet door mannen die ‘Pinsetters’ werden genoemd. Eind jaren ’50 werd de bowlingbaan gemechaniseerd en werden de Pinsetters overbodig. In de jaren ’70 deden de eerste computersystemen hun intrede op de bowlingbaan: automatisering en robotisering ten top met banenverlies tot gevolg.

Ander voorbeeld: de ‘Switchboard Operators’, een beroep dat in de jaren ’50 heel normaal was. Over het algemeen waren het dames die handmatig telefoongesprekken tot stand brachten door telefoondraden in een matrix te pluggen en zo de gesprekspartners met elkaar te verbinden. Tegenwoordig komen verbindingen met de andere kant van de wereld razendsnel automatisch tot stand en worden als bonus alle (meta-)gegevens van het gesprek opgeslagen voor de inlichtingendiensten…

En wat te denken van de ‘Lamplighters’ die tot halverwege de vorige eeuw dagelijkse de gaslantaarns op straat aanstaken; de ‘Newspaper Readers’ die in de jaren ’30 de krant voorlazen voor de arbeiders in de fabriek en de ‘Knocker-up Men’ die met een stok op het raam klopten om bijvoorbeeld de notabelen ’s-ochtends op hun eigen verzoek op tijd op te laten staan. Nu weggeautomatiseerd door de wekkerradio en de smartphone met alarm. Typekamers met datatypistes verdwenen in de jaren ’80 en de meeste professionals hebben geen secretaresse meer maar mogen (met hun tweevingertypevaardigheid) voortaan zelf hun emails schrijven.

Niet meer dan logisch dat er de komende decennia ook veel administratieve banen zullen verdwijnen. Dat is inherent aan een wereld in beweging. Maar welke trendlijnen zitten daar achter?

Mechanical Age; Industrial Age; Information Age… Holistic Age
Termen als de Derde Industriële Revolutie of Vierde Industriële Revolutie zijn redelijk onzinnige benamingen. De echte doorbraken vonden namelijk plaats bij de overgang van de ‘Mechanical Age’ naar de ‘Industrial Age’; van de ‘Industrial Age’ naar de ‘Information Age’ en de komende eeuw van de ‘Information Age’ naar de ‘Holistic Age’. Alle stappen binnen een tijdperk kunnen op zich belangrijke incrementele stappen zijn, maar bieden vooral meer van hetzelfde op een net iets andere manier uitgevoerd.

Definieer eerst het Concept
TO DO BrainstormmodelWie een beetje vertrouwd is met mijn publicaties over het ‘TO DO Brainstormmodel’, als matrix voor het vinden van trendlijnen, weet dat daarin bij het herkennen van die trends onderscheid gemaakt wordt tussen concepten en verschijningsvormen.

Voorspel dan de volgende Verschijningsvorm
Concepten zijn blijvend (over de eeuwen heen) en kennen wisselende verschijningsvormen in het verleden, het heden en de toekomst. In dit geval zijn ‘Mechanisering’; ‘Industrialisering’ en ‘Informatisering’ de verschijningsvormen van het concept ‘Toegevoegde Procesverbeteringen’ (Additive Process Improvement). De kunst is nu om de volgende verschijningsvorm van dit concept te voorspellen.

Het verleden is het fundament van de toekomst
In de loop der tijd kwam er steeds iets nieuws bij zonder dat het voorgaande daarbij volledig verloren ging. Ga maar na: op het moment dat de landbouw-mechanisatie haar intrede deed bleef men daarnaast voor specifieke gewassen ook nog steeds handmatig het land bewerken. Ook na de invoering van de mechanische boekdrukkunst bleef men daarnaast ook met de hand schrijven.

Tijdens de Industrialisering (vanaf de 18e eeuw) werd de Mechanisering niet volledig terzijde geschoven maar als het ware uitgebreid door stoommachines toe te voegen aan het mechanische proces. Hetzelfde was het geval toen in de 20e eeuw de Informatisering werd ingevoerd. De informatieverwerking en aansturing van productieprocessen alsook administratieve processen kon hierdoor aanmerkelijk worden versneld. Vandaar dat ik hierboven de term ‘Additive Process Improvement’ gebruikte voor de concept-beschrijving.

Information Age
Laten we even inzoomen op the Information Age, de Informatisering. Deze informatisering kwam pas echt op gang toen de mechanische voorgangers van computers vervangen werden door elektronische computers. Eerst op basis van radiobuizen, later transistoren en tegenwoordig chips (Integrated Circuits). Deze hardware bleek de enabler te zijn van de informatisering met sub-verschijningsvormen automatisering; robotisering; mechatronica; digitalisering van fysieke producten als kranten, boeken, tijdschriften, dvd’s; fuzzy logic; neurale netwerken; Internet-of-Things etc. etc.

Autonomisering
Binnen de Information Age zijn overheden en bedrijfleven zich aan het voorbereiden op de volgende sub-verschijningsvorm van Informatisering. Die fase wordt aangeduid als ‘Autonomisering’. Bij deze sub-verschijningsvorm van Informatisering komen volledig geautomatiseerde primaire processen tot stand zonder tussenkomst van mensen. Een ontwikkeling als ‘Business Process Outsourcing’ is slechts een primitieve voorloper van Autonomisering omdat hier veelal nog wel mensen deel uitmaken van het primaire proces.

Een eenvoudige vorm van Autonomisering is het tankstation waar men zonder pompbediende zelf kan tanken en betalen met een bankpas. Een meer complexe vorm van Autonomisering is ‘Technologische Singulariteit’ (vaak verkort aangeduid als ‘Singularity’). Hierbij kan een (samenstel) van computersystemen beslissingen nemen die door mensen niet meer te bevatten zijn vanwege hun complexiteit. Denk aan autonoom opererende legereenheden in oorlogssituatie of een computersysteem dat gerechtelijke uitspraken doet.

Op dit moment is het misschien nog niet door iedereen goed voor te stellen wat Autonomisering precies is. Maar wie kijkt naar zelfregulerende meet-en-regel-kringen in bijvoorbeeld een olieraffinaderij of de computersystemen die op de beurs aandelen verhandelen en ondertussen op basis van de bewegingen in de markt zelfstandig hun eigen algoritmen optimaliseren neemt alvast een kijkje in de toekomst. De mens heeft het nakijken.

Holistic Age
Na de information Age, waarin de autonomisering komende decennia een grote rol zal gaan spelen, gaan we uiteindelijk op zoek naar de volgende verschijningsvorm van het concept ‘Toegevoegde Procesverbeteringen’. Na de Mechanical Age; Industrial Age en Information Age zal de ‘Holistic Age’ volgen. Bij de inrichting van voortbrengingsprocessen zal men zich namelijk meer dan ooit realiseren dat alle economische sectoren (als we daar nog over mogen spreken) onderling met elkaar verbonden en zijn. Voedingsbodem voor deze Holistic Age zijn onder andere de tekorten aan bepaalde grondstoffen zoals metalen plus de bewustwording dat een duurzame ‘herbruikbare’ samenleving noodzakelijk is voor het voortbestaan van de mensheid. Iets dat in de tweede helft van de 21e eeuw waarschijnlijk echt van de grond zal komen. Energietekorten zijn overigens van tijdelijke aard: het gebrek aan fossiele brandstoffen zal ruim overtroffen worden door het aanbod aan alternatieve vormen van energie.

De voorbodes van de Holistic Age zijn vandaag de dag al zichtbaar. Denk aan initiatieven rond de ‘Sharing Economy’ (die impliciet duurzaam is door het delen van bezittingen) en ook aan het manifest over de ‘Verbonden Samenleving’ (uit de koker van prof. Nico Baken). Ook de ‘Urgenda’ (samen sneller duurzaam) waar Wubbo Ockels bij betrokken was is haar tijd ver vooruit. 3D Printers (en later Nano Assemblers) zullen bijdragen aan duurzaam materiaal gebruik: reduce, reuse, recycle. Voor we arriveren in de Holistic Age zullen de huidige economische modellen en bijvoorbeeld ook het octrooirecht eerst nog ter discussie gesteld worden.

In de Holistic age zal het algemeen belang prevaleren boven het individueel belang. De huidige recessie-periode sinds 2008 die ik zelf liever meer actiegericht aanduid als een ‘Transitie-Economie’ (tot 2020+) zal achteraf de eerste aanzet blijken te zijn van de overgang van een Groei-economie naar een Balans-economie (Balanced Economy). Kenmerk van de Groei-economie waren ‘open systemen’ die primair financieel gericht waren.

In de aanstaande Balans-economie zal sprake zijn van grotere ‘gesloten systemen’ waarbij bijvoorbeeld ook rekening gehouden wordt met de verbruikte grondstoffen en het welzijn van medewerkers en klanten. Duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zijn impliciet aan een Balans-economie. Er zullen eco-systemen ontstaan die niet primair financieel groeien maar waarbij de continuïteit toch gewaarborgd zal zijn.

Richard Lamb

De publieke ruimte verdwijnt

De publieke ruimte of openbare ruimte laat zich volgens Wikipedia omschrijven als ‘de gemeenschappelijke fysieke ruimte die leden van een samenleving hebben, inclusief de daarop betrekking hebbende mentale en sociale ruimte’. Ik voeg daar direct maar de ‘virtuele’ ruimte aan toe ook.

We kennen in Nederland, maar ook in andere landen, een overheid die de publieke ruimte reguleert. Dat gebeurt niet alleen via bestemmingsplannen, maar ook met wetgeving die de goede zeden borgt, zoals het verbod op openbaar dronkenschap of openbare sex. Ook dien je de samenleving, via de overheid, te betalen als je commercieel van publieke ruimte gebruik maakt, zoals bij precario rechten het geval is.

Hoe we als samenleving denken over de publieke ruimte en hoe we verwachten dat de overheid de zaak voor ons organiseert is een dynamisch iets en verandert met de tijd mee. In het kader van de Trendrede 2014 een kritische noot. Ik zie ontwikkelingen, waarbij wij als publiek nu al bijna aan de zijlijn staan en dus onze overheid niet kunnen aanzetten tot een herordening van de publieke ruimte in de toekomst. Zorgelijk is het, dat deze onmacht de gevestigde (bestuurlijke) orde eigenlijk wel goed uitkomt, want een echte democratie is ons land allang niet meer. Onze regenten blijven proberen alle innovaties en maatschappelijke ontwikkelingen in de oude vakjes te stoppen, zodat de verandering onder controle blijft.

Zelfrijdende auto’s
Een van die ontwikkelingen hierbij is het Internet-of-things, waarbij in het kort gezegd onze omgeving intelligenter wordt dan wijzelf. Google zet daarin enorme stappen momenteel. De komende jaren worden er wel 30 tot 50 miljard ‘apparaten’ aan elkaar verbonden, van zelfrijdende auto’s tot boodschappen bestellende koelkasten, van een intelligent wegdek tot apps, die onze gezondheid monitoren. Prima en leuk, totdat mijn verzekeraar (van die mooie gezondheids-monitor-app in dat coole gratis polshorloge) na 3 waarschuwingen om mijn slaapgedrag aan te passen, automatisch de premie verhoogt. Hetgeen volgens de 20 keer aangepaste kleine lettertjes echt mag. Of totdat mijn Google Car weigert van route te veranderen als ik hem/haar daar impulsief om vraag, omdat ik die route niet ‘op tijd heb aangevraagd’. Maar wat denkt u van die weg waarop ik rijd, die weet wie ik ben, die weet waar naar toe ik onderweg ben en hoe laat ik op een volgende bestemming moet zijn. En dat gebouw op die bestemming? Die controleert direct of ik daar Pietje wel ontmoet en niet Marietje. Of andersom. Maar wie weet dat dan nog meer? Mijn werkgever? De winkeleigenaar in dat gebouw, die me direct meld dat de schoenen die ik vorige maand zocht op het Web, bij hem/haar te koop zijn? Mijn overheid? Mijn Nederlandse overheid, die ervoor zorgt dat we in Nederland de meeste telefoontaps ter wereld gebruiken en daarmee nu al aangeeft hoezeer ze haar burgers vertrouwt. Diezelfde overheid, die groot afnemer aan het worden is van drones met gezichtsherkenning. Voor overheden in meer dictatoriale landen is het Internet of Things pas een echte uitkomst: alles en iedereen kan dag en nacht in de gaten gehouden worden en alle bewegingen zijn zichtbaar en daarmee controleerbaar.

Mensen zeggen vaak: ik heb niets te verbergen. Dat zal wel, maar dat is een kortzichtige gedachte. Een ‘like’ op Facebook bij de Amsterdamse Gay Parade is kiezen voor de zekerheid om over 3 jaar uit de rij te worden gepikt voor een echt niet vriendelijk verlopend oponthoud bij aankomst op Poetin’s luchthaven in Moskou.

En over Facebook, de virtuele-ruimte-koning, gesproken: Facebook heeft toegegeven te experimenteren met de beïnvloeding van de stemming van haar gebruikers, door de berichten stroom te manipuleren. Dat neigt naar Huxley’s Brave New World, maar nog veel slimmer en onzichtbaar. Toen ik Huxley’s boek voor het eerst las vond ik het al ‘creepy’. Maar de ‘creeps’ zijn inmiddels allang onder ons en nemen het publieke domein van het volk over. Dat is voor mij een verontrustende gedachte, want juist in Society30 hoort het publieke domein te zijn wat het zegt dat het is: van het publiek!

Ronald van den Hoff