TrendRede 2015: feest der ondertussenheid

Feest omdat aanstaande 9 september de TrendRede voor de vijfde keer wordt voorgelezen, feest omdat wat de TrendRedenaren in het begin al schetsten steeds manifester wordt, feest omdat we het keerpunt rond het dal steeds verder achter ons laten en feest vanwege de huidige toekomsttijd van ondertussenheid: een kansen walhalla voor elk van ons.

Lustrumfeest: vijf jaar TrendRede
Aanstaande 9 september is het alweer de vijfde keer dat een aantal Nederlandse trendwatchers hun inzichten bundelen in de TrendRede: een collectief statement over de toekomst van ons land. In elke TrendRede wordt een richting voor de toekomst gegeven. Op basis van ontwikkelingen in de maatschappij bij individu en bedrijf doen zij voorspellingen, nee juist gezegd stellen zij een toekomstrichting voor.

Licht in donkere tijden
De eerste TrendRede zag het licht in zeer donkere tijden. Hij ving aan met wat zwaardere berichten over wat er zoal ontbrak in Nederland en welke kloof er tussen burger, politiek en maatschappij bestond; met name een kloof tussen de hoopvolle en wanhopigen. Daarna werd de hoop gevoed door de signalering van het groeiend aantal verbonden individuen, in een ontluikende interdependente economie, waarin controle van het proces plaatsmaakt voor aandacht voor het proces en het kleine het van het grote gaat winnen. Waarbij de veranderingen van onderop komen, vanuit de kracht van mensen zelf.

Eerste voorstellingen worden mainstream
Het mooie is, en daarom nog een reden tot feest, dat deze richtingaanwijzing van de toekomst geen loze woorden zijn maar steeds meer mainstream worden in het huidige tijdsbeeld. Want er blijken inderdaad steeds meer, zoals geschetst, mensen te zijn die zelf het heft in handen nemen en zich, tegen de systemen in, onderling verbinden en daarmee oude systemen op losse schroeven zetten. Die van consuminderen een gewenst gedrag maken en die aandacht en tijd boven geld stellen. Die voor cirkels en bogen van vertrouwen gaan in plaats van de harde rechte richtlijnen van controle.

Maatschappelijke lentefeest
Het donkere van de winterdagen, waarin we ons een half decennium geleden nog bevonden, is inmiddels daadwerkelijk het vorige seizoen geworden. We bevinden ons vol in de lente, zoals Tom Kniesmeijer, de initiatiefnemer van de TrendRede, dergelijke periodes noemt in zijn boek ‘Seizoenen van de Tijdgeest’. Lente het seizoen van positiviteit en doorbraken, Nederland wint de eerste WK wedstrijd en zelfs Dijsselbloem durft mee te juichen dat de crisis voorbij is. Kortom na jaren van tegenspoed lijkt de voorspoed met ons, dus nog een reden voor feest. De TrendRedenaren blijven zoals voorgaande jaren meesturen in dit feestgedruis door dit jaar zelfs in deze stemming de TrendRede aan te vangen.

TrendRede 2015: Tijd van ondertussenheid
Het feest zetten we dan nog even door, want de huidige tijd biedt ons veel mogelijkheden. Die tijd die we in de komende TrendRede benoemen als de tijd van de ondertussenheid: het kansenwalhalla voor elk van ons. Waarbij de bouwstenen bestaan uit samenhang, dwarsverbanden, zelforganisatie, deling, cirkels, complexiteit, afhankelijkheid en meekracht. Maar daarover meer op 9 september 2014.

Caroline van Beekhoff – www.c-marketingstrategie.nl

TrendRede 2014 in 7 topics

Barstende Bastions & Realistisch Positivisme

Het roer is om, de bastions van weleer staan op barsten. Toch lijkt het, voor wie oppervlakkig kijkt, nog niet echt te bruisen in de samenleving. Er zijn zelfs optimisten die langzamerhand een pessimistisch trekje krijgen, door tegenwerkende instanties, stroperige financieringsstromen en interne weerstanden. Het blijkt niet altijd eenvoudig om gevestigde kaders te doorbreken. De economische tegenwind van de afgelopen jaren heeft geleid tot een Realistisch Positivisme: men begrijpt dat de wereld niet meer wordt zoals vroeger. We zijn een nieuwe wereld aan het creëren.

Systeemelastiek & Stuwmeer van Innovatie

Nederland is een stuwmeer van innovaties. Het wachten is op de doorbraak. Nieuwe technologie, een veranderde omgeving en een rijker menselijk bewustzijn dragen talloze mogelijkheden aan, die niet meer passen binnen de huidige knellende kaders en daarom hard botsen met het oude. Bestaande structuren beginnen te wankelen en regelgeving wordt overtreden. Wat we nodig hebben is Systeemelastiek. Om het stuwmeer aan innovaties te laten stromen is oprekken en vormverandering van bestaande systemen, structuren en regels noodzakelijk.

Weg van de Snelweg

Sluiproutes, onderweg genieten en de onbegrijpelijke overheid ontwijken. Het is het tijdperk waarin afbreken en opbouwen hand in hand gaan. Het is tijd voor mensen die recht willen doen door dwars te denken. Regels zijn gemaakt om te breken. Er is een herwaardering gaande van creativiteit en waarde creatie. Ter illustratie: AirBnB.com – een website waar mensen hun kamer kunnen verhuren – is nu al groter dan Hilton. De groei van dit peer-to-peer systeem wordt in Nederland vooral gehinderd door vastgeroeste regels.

TechnoTopia

De grootste uitdaging die we als mensheid hebben is geen technische. Het gaat om mindset en toepassing. Gaan we de nieuwe technologische mogelijkheden – zoals Big Data; The Internet of Things; InfoBesitas; Quantified Self; Technologische Singulariteit – toepassen vanuit ons bestaande en zo veelvuldig omarmde paradigma van consumptie en groei of vanuit menselijke maat en balans?

Maker Movement

Onder andere door de komst van de 3D Printer zijn productie-processen vrij beschikbaar gekomen voor iedereen. Miljoenen mensen ontwerpen en verhandelen inmiddels hun eigen kunst of creatieve producten via het internet. Objecten uit het dagelijks leven kunnen eenvoudig gekopieerd worden. Kortom: na Open Source Software hebben we nu de beschikking gekregen over Open Source Hardware.

Zelforganiserende dwarsverbindingen

Gelegenheidscoalities en dwarsverbindingen kunnen een alternatief bieden voor de achterhaalde rigide regelbrei die ons land moet laten groeien. Het oude paradigma moet worden verlaten om weer aansluiting te vinden bij deze tijd. Pas dan is er ruimte voor groei. Absolute controle bestaat niet. Nederland zit in een transformatiefase naar een verfrissende balanseconomie. We maken een rommelige overgang mee die wordt aangedreven door een fluwelen revolutie. Het draait niet om gepantserde idealen die tijdens massale protestacties luidkeels door een megafoon geschreeuwd worden. Het grote collectief is niet langer het natuurlijke ecosysteem voor het individu. In plaats daarvan vormt ieder individu voor iedere gelegenheid of probleem een eigen ecosysteem rondom zich. Mensen maken een verbinding met gelijkgestemden en passeren voorgekookte systemen.

Prism-break

Er is veel te doen om Big Data. Natuurlijk klinkt het angstig en moeten we overzicht hebben over onze persoonlijke gegevens. Maar anderzijds moeten we niet het kind met het badwater weggooien. We onderschatten de impact van de datarevolutie. Onze angst moet niet Big Brother zijn, maar Het Proces van Kafka: dat we ergens van beschuldigd worden zonder te weten waarom en op basis van welke informatie. Niet Prism is de toekomst, maar Prism-break, het geheel aan beschermingstechnologieën. Dwarse denkers en doeners creëren alvast software die ervoor zorgt dat je je eigen data kunt beheren.

Lees de gehele TrendRede 2014

De maatschappij verandert sneller dan ooit. De Nederlandse regelgeving lijkt het niet te kunnen bijbenen. Dat belemmert de groei. In de TrendRede 2014 wordt hier uitvoerig bij stilgestaan.

2014: Realistisch Positivisme, Generation Exit & Teasing Technologies

Voor het jaar 2014 kan ik duidelijk zijn: we krijgen te maken met een ‘Realistisch Positivisme’ inclusief enige burgerlijke ongehoorzaamheid. Dit in reactie op de Haagse politiek.

Met de vergrijzing in zicht zal de uittocht van ‘Generation Exit’ zichtbaar worden. Verder zal onze samenleving beheerst worden door ‘Teasing Technologies’ zoals Google Glass en vele innovaties die tot stand komen door crowd-sourcing.

Technological Singularity komt ook heel dichtbij. Hieronder een toelichting per thema.

Realistisch Positivisme

Wie goed om zich heen kijkt ziet dat Nederland in een soort collectieve burn-out terecht is gekomen (enkele optimisten daar gelaten). Oorzaken: werkdruk is flink toegenomen; meer financiële problemen; toename van huiselijk geweld; meer woninginbraken; een reeks aan lastenverzwaringen etc. etc. Het besef begint door te dringen dat het na een ‘Jarenlang-Economische-Zaagtandherstel’ niet meer zoals ‘vroeger’ zal worden (Armoedeval). We zijn via de huidige ‘Transitie-Economie’ (=recessie) onderweg van een Groei-Economie naar een Balans-Economie. Na 5 jaar somberen (sinds 2008) zal de massa zich pro-actief gaan opstellen. Men verwacht de oplossing niet meer uit Den Haag of Brussel maar zal zelf met een ‘Realistisch Positivisme’ de samenleving opnieuw gaan inrichten. Daarbij hoort overigens ook enige burgerlijke ongehoorzaamheid; ruilhandel en een beetje zwartwerken (voor de maandelijkse extraatjes)…

Generation Exit

Onder druk van de vergrijzing zal de daarna volgende (werkende) generatie van met name hoger opgeleide professionals Nederland verlaten. Fysiek en/of fiscaal. De samenleving zal door het relatief hoge aantal ouderen behoudend van aard worden. Dat uit zich via het stemgedrag ook in de politieke verhoudingen. Onder andere het ondernemersklimaat zal daardoor minder goed worden. De vertrekkende generatie kan worden aangeduid als de ‘Generation Exit’.

Teasing Technologies

Dankzij crowd-sourcing platforms als KickStarter.com kunnen consumenten zich als echte Prosumers gaan gedragen. In combinatie met 3D & 3D Printing lijken de mogelijkheden vrijwel onbeperkt. Zo is er nu al een ‘3D Printer Battle’ gaande: wie bouwt de beste en goedkoopste 3D Printer voor thuisgebruik. Waren het in het verleden de elektronica-reuzen die de dienst uit maakten, tegenwoordig zijn individuele designers en techneuten in charge. De FairPhone en de duurzame bamboe stadskiosk Minimono zijn daar mooie voorbeeld van. Technologie is via Open Source Hardware (en Software) in handen van de eindgebruiker gekomen. Toepassing van State-Of-The-Art Technology zal mede hierdoor in een ongekende stroomversnelling komen tot en met Technological Singularity.

Deze keer: trendstrateeg Richard Lamb MSc, managing partner TrendWatcher.com.

Daarom vliegen de vogels niet..

“Isolated from the outside

Clouds have taken all the light

I have no control

It seems my

Thoughts wander off

Of the time

When I tried to

Live life without you”

Citaat uit de songtekst ‘Birds’ van Anouk. Voor mij een prachtig nummer: mooie tekst en toonzetting. Melancholisch, maar vanuit de samenhang en harmonie schemert ergens een uitweg.

Daar ligt direct het aanknopingspunt voor mij met onze maatschappelijke transitie fase en dus de Trendrede. Opvallend daarbij is voor mij de ontkenning van deze transitie. We blijven het tumult om ons heen hardnekkig een ‘crisis’ noemen, waarbij de gevestigde politieke en bestuurlijke elite opereert vanuit een misplaatste verkramping om al het nieuwe, het onzekere en de veranderingen in de oude vakjes te plaatsen en met regels dicht te timmeren. Opererend vanuit een eigen belang met af en toe een schaamteloos opportunisme.

Eén Europa is mooi, maar als de Europese arbeidsmarkt plotseling gaat werken en er andere Europeanen in ons land komen werken, gemotiveerder en bekwamer, schreeuwt de gevestigde orde om ‘Europese’ maatregelen. Ons pensioenstelsel rechtvaardiger maken voor de jongeren? “Onverstandig” volgens de pensioen elite, bestaande uit een bestuurlijk bastion van vooral ‘ouderen’ gerekruteerd uit de kringen van werkgevers en werknemers organisaties. Of de directeur van een zorginstelling die, achteloos 250K salaris toucherende (nr 34 op de lijst ‘Actiz50’, ‘Grootverdieners in de Zorg’) niet verder komt dan familieleden te verplichten om mee te komen werken als innovatievondst. Als ik dan tenslotte het volgende lees in het BiZa-rapport ‘Het nieuwe werken bij de overheid’: “Grosso modo geeft het Rijk jaarlijks 193 miljoen uit aan automatische periodieken en bijzondere beloningen zonder dat daar een eenduidig en transparant beoordeling- en beloningssysteem aan ten grondslag ligt” en dus bezie hoe onze leiders omgaan met de steeds groter wordende belasting geldpot, maakt me dat niet vrolijk. Dat gevoel zie ik bij meer mensen, maar toch is het Malieveld iedere dag leeg…

In Europa is het al niet veel beter. Frankrijk wil een vliegtax, Oostenrijk wil het transit verkeer belasten, het aantal probleem kredieten in Spanje bereikt zijn hoogtepunt, maar de Spaanse premier schijnt de eigen schaapjes op het droge te hebben. En waar Nederland 9de staat in de World Corruption Index, staat Italië op de 72ste plaats en Griekenland op de 94ste plaats. Daar moeten we dan mee samenwerken. We maken een mooi nieuw Europees betalingssysteem, Sepa, wat voor het MKB (te) duur is, waarbij de vraag wat dit nieuwe systeem nu feitelijk toevoegt, anders dan meer regels en dus kosten, door onze leiders onbeantwoord blijft. Een nieuw Europese Bankgebouw neerzetten in Frankfurt voor €1,2 miljard, de EU voorzitter die onbeschaamd een budget voor de komende jaren vraagt van 1 triljoen (!) Euro en de voorgenomen salaris verhoging voor EU ambtenaren, die ergens tussen de 15K en 25K per maand verdienen, zijn zaken die de decadentie van onze Europese samenleving zichtbaar maken. Europa in de huidige vorm en samenstelling, ooit goed bedoeld neergezet in de vijftiger jaren van de vorige eeuw als de Gemeenschap voor Kolen en Staal, is gedoemd te mislukken en gaat uit elkaar vallen.

En mondiaal? Een aantal Islamitische landen wil een afgeschermd ‘Halal Web’ en in de UK moeten porno kijkers, als het aan de leiders ligt aldaar, zich bekend gaan maken. Dat lijkt de Nederlandse SGP en de Christen Unie ook wel wat (link). De Politie Staat en Big Brother liggen op de loer. President Obama kijkt al mee in ons data verkeer dankzij het Prism programma en opeens blijkt dat onze veiligheidsdiensten elkaar allemaal ‘digitaal begluren’. De Chinezen hebben hier dagelijks wel 60.000 mensen voor aan het werk. Die controleren trouwens ook de eigen bevolking. Een hele geruststelling! In Nederland hebben we jaarlijks de meeste telefoontaps ter wereld, omgerekend per hoofd van de bevolking. En we worden grootafnemers van drones. Vertrouwen van de overheid in de burger?

Onze bestuurlijk- en politieke elite denkt dat we, economisch gezien, uit deze crisis klassiek kunnen groeien en dat daarmee de problemen zich vanzelf oplossen. Er blijft gewoon geld gepompt worden in een vastgelopen systeem. Zoals een aantal van mijn collegae in deze blog reeks al betoogden is er veel meer dan een crisis. Het is een transitie. Een overgangsfase tussen het oude Sociale Regelsysteem, zoals de cultuurfilosoof Cornelis dat noemde, naar het tijdperk van de Communicatieve Zelfsturing. Een nieuw, dynamisch paradigma: een Cyberdigma. Daarbinnen ontstaat de nieuwe samenleving, die ik Society30 noem, met een andersoortig economisch speelveld, de Interdependente Economie. Op dit nieuwe speelveld is ‘toegang’ belangrijker dan ‘bezit’. Dat betekent dat de ‘sharing’ of de ‘collaborative’ economie wel 40 tot 50% gaat vormen van wat we momenteel nog het Bruto nationaal Product noemen. Informele, circulaire economische systemen met (deels informele) sociale waarde netwerken als nieuwe spelers en de vervangers van de traditionele waarde ketens, worden nu al zichtbaar. Met eigen valuta’s: de Amazon Coins, de Seats2meet Tradecoin of de Bitcoin. Denk maar aan netwerkorganisaties als AirBnb, Couchsurfing, Uber, Zipcar of ons eigen bedrijf Seats2meet.com, waar, naast het monetaire systeem, het sociale kapitaal minstens zo belangrijk is. Sleutelspelers in die Interdependente economie, zeker in onze Westerse wereld, zijn de Zelfstandige Professionals. In Nederland noemen we die ZZP’ers. Knowmads, noemt de Amerikaanse dwarsdenker John Moravec deze groep. Tenminste 40% van de beroepsbevolking in 2025 bestaat uit deze Knowmads. Die moeten we dus alle ruimte geven en zeker niet betuttelen en in de oude vakjes willen stoppen. Organisaties proberen zich aan te passen en worstelen met hun ‘business model’. Geeft niets, hoort erbij, ook al sluit je daarbij winstgevende winkels. De Bijenkorf heeft dat begrepen. Creatieve destructie noemde Schumpeter dat al in de vorige eeuw: alleen door te kappen maak je plaats voor het nieuwe. Uit deze school komt ook Carlota Perez, één van de leidende sociaaleconomen ter wereld. Zij noemt deze creatieve destructie zelfs een “Big Bang”.

Wij hebben momenteel een keuze en staan op een tweesprong: we accepteren de ‘Big Bang’, die veranderende, transformerende samenleving en maken de oude systemen en instituten ondergeschikt aan de noodzakelijke sociale vooruitgang naar Society30.

Of we creëren ons eigen Armageddon en blijven krampachtig vasthouden aan de oude vastgelopen zombie systemen. Dan korten we op de fiscale ‘voordelen’ van de ZP’ers. Maken we het ZP’ers nog moeilijker een huis te kopen, te ondernemen en zich te verzekeren. Maken we de innovatie op het gebied van alternatieve waardesystemen, nieuwe copyright regels of privacy wetgeving onmogelijk. Rijdt de Fyra nog steeds niet. Verzinnen we nog meer regels en voorschriften met evenzoveel controlerende instituten. Blijven we steggelen over het 2de Kamer schoolreisje. Stijgt de waterschapsbelasting maar de dijken niet. Verkopen we ons laatste tafelzilver, zoals de ABN. Heffen we nog meer belastingen teneinde het immer oplopende overheid financieringtekort deels te dekken en daarmee een illusie te creëren dat het overgebleven gat, ergens in een verre toekomst, door onze kinderen uiteindelijk wel een keer gaat aflost worden. We proppen alles en iedereen in de oude vakjes. De politieke en bestuurlijke elite houdt zichzelf daarmee in stand.

In die wereld kunnen zelfs vogels niet meer vliegen. De Haagse Anouk zingt ons dan ook toe vanaf een leeg Malieveld:

“No air

No pride

That’s why Birds don’t fly”.

Ronald van den Hoff

Rondedans voor de circulaire economie

Tijd voor een rondedans. Dit vanwege twee recente, voor Nederland belangrijke initiatieven om de circulaire economie te stimuleren: Als eerste het Circle Economy BOOSTcamp event en ten tweede het toetreden van Philips tot de internationale Ellen MacArthur Foundation. Deze Foundation heeft evenals het Nederlandse Circle Economy tot doel de overgang naar een circulaire economie te versnellen.

De CE BOOSTcamp vond in mei plaats in Almere. Dit driedaags evenement werd georganiseerd door Circle Economy, samen met de Groene Zaak en met medewerking van MVO Nederland en Turn Too. Ondernemers, wetenschappers en politici kwamen bijeen om de circulaire economie een boost te geven. Het doel was om een drietal concrete doorbraken te realiseren die nodig zijn om vooruitgang te boeken: het in het leven roepen van een grondstoffenpaspoort, het omdenken te stimuleren van bezit naar gebruik en het versnellen van de circulaire economie via een open platform voor kennisdeling en opleiding.

Kort daarop, in juni, maakte de Ellen MacArthur Foundation bekend dat Philips voor de komende drie jaar partner wordt. Dit gebeurde tijdens de Circular Economy 100 conferentie van de stichting, die in 2010 door Dame Ellen MacArthur is opgericht. Philips heeft zich nu aangesloten bij de vier oorspronkelijke oprichtingspartners: Renault, BT/Cisco, Kingfisher en National Grid. Inmiddels is er ook een indrukwekkende alliantie van meer dan honderd bedrijven, die de doelstelling van de stichting onderschrijven en zich verplichten deze te ondersteunen met concrete innovatieve projecten. Tot dit platform behoren onder andere Ikea, H&M, Ricoh en Unilever.

Het toetreden van Philips zal zeker ook in ons land leiden tot meer aandacht voor een alternatieve economie.

Zowel Circle Economy als de Ellen MacArthur Foundation streven naar een duurzame economie door innovatie in productie èn consumptie. Het gaat om de ontwikkeling van nieuwe materialen, hergebruik van componenten en consumptieve dienstverlening gericht op gebruik in plaats van bezit van producten. Met daaruit voortvloeiend nieuwe businessmodellen en financiële constructies. Vanzelfsprekend vraagt dit ook om baanbrekende vernieuwing in educatie.

Vanuit een gezamenlijk besef dat de oude economische modellen niet meer werken, wordt er door alle betrokken partijen gewerkt aan het leggen van de noodzakelijk dwarsverbanden die nodig zijn om deze enorme turnaround te realiseren.

Het besef dat de oude economie niet meer functioneert leeft bij de Nederlandse burger allang. Geplaagd door de economische malaise, verontrust over de uitputting van grondstoffen en klimaatverandering, beschaamd in het vertrouwen in ons monetaire systeem, geschokt door malafide praktijken van ondernemingen en geconfronteerd met het instorten van de verzorgingsstaat, heeft die het heft in eigen handen genomen. Er zijn de laatste paar jaar overal in Nederland kleinschalige particuliere en commerciële initiatieven gestart om zaken anders aan te pakken. Er wordt gedeeld, geleend, geruild, gerepareerd, gerecycled en ook publieke zorgtaken worden noodgedwongen overgenomen. Daarbij maakt men vanzelfsprekend gebruik van sociale netwerken, wordt crowdfunding ingezet als financieringsmodel en de coöperatie als ondernemingsvorm. Kortom, op kleine schaal draait de circulaire economie al.

Veel van deze nieuwe initiatieven botsen echter met bestaande regelgeving en structuren, en worden gedwarsboomd. Het is hoog tijd dat overheid en marktpartijen ook ruimte maken voor deze kleinschalige initiatieven die zo goed passen binnen het circulaire denken. Samenwerken is toch het kenmerk van onze netwerkmaatschappij? Daar kan beter energie in worden gestoken dan in het bezweren van burgerprotest.

Als die samenwerking ook op de agenda wordt gezet heb je eigenlijk pas echt reden om een rondedans te houden.

Marie-Lou Witmer

Vooruitgang is niet wat we denken dat het is

“Een maatschappij wordt niet alleen gevormd door wat wij opbouwen maar ook door wat wij weigeren af te breken.” (bron: aangepast J.C Sawhil)

Onze gedachten, denk- en handelswijze worden beperkt door onze zelfgecreëerde conditionering. Vanaf het moment van geboorte beoordelen we onze omgeving niet zoals hij daadwerkelijk is, maar zoals wij zijn. Daarbij zijn we ook allemaal ‘slachtoffer’ van het verouderingsproces waarmee we onze vrije verbeeldingskracht verliezen. We think we understand the rules when we become adults but what we really experience is a narrowing of the imagination (bron: David Lynch).

Zij die uit hun conditionering kunnen en durven breken en hun verbeeldingskracht aanspreken maken het verschil.

De spagaat

We roepen om een maatschappij waarin iedereen zichzelf kan zijn. Sociale media maken zichtbaar hoe we elkaar be- en veroordelen. Eric Smith van Google roept op tot de introductie van een ‘internet delete button’ om mensen te beschermen. Sociale media humaniseren het communicatielandschap maar faciliteren ook de donkere en asociale kant van onbegrensde menselijke communicatie.

Traditionele marketing en media focussen ondertussen nog altijd op angstgevoelens. Dagelijks worden we bestookt met het dwingende idee dat we erbij moeten horen, ertoe doen, we behoefte hebben aan producten en dat persoonlijke status voortkomt uit materie.

We wensen een wereld van vrijheid, zelfbeschikking en gelijkwaardigheid maar laten ons onderdompelen door schijniconen gecreëerd door schijnbaar oppermachtige mediaconglomeraten. We bevinden ons in een wereld waarin we ‘druk zijn’ tot een statussymbool hebben verheven. Hebben we onze oude wereld geïdealiseerd? Een wereld waarin we de prijs van alles kennen maar de waarde van niets (bron: Oscar Wilde).

Hoe kunnen we fundamentele duurzame vooruitgang creëren als we investeren vanuit aannames die in een voorbije tijdsgeest zijn ontstaan? Als falen wordt afgestraft door een maatschappelijk sentiment gericht op streven naar perfectie en schijnzekerheden? Als we intelligentie zien als het snel foutloos kunnen reproduceren van bestaande informatie in plaats van het in twijfel trekken ervan.

We zullen nooit radicale vernieuwing zien als we voortborduren op onze oude aannames van ‘vooruitgang’. Vanuit onze Westerse conditionering zijn we het begrip vooruitgang totaal verkeerd gaan interpreteren. Een groeiende economie, meer consumptie en een hoger Bruto Binnenlands Product stellen we gelijk aan vooruitgang. De ware vooruitgang die we nu kunnen en moeten realiseren is het in twijfel trekken en afbreken van ons ingesleten paradigma, gedrag en conditionering. Daar ligt de grootste maatschappelijke en menselijke winst en is de gewenste herdefinitie van ‘het systeem’ daar een uiteindelijk resultante van.

“Een vogel geboren in een kooi zal denken dat vliegen een ziekte is” (bron: aangepast Alejandro Jodorowsky).

Een (r)evolutie in bewustzijn

We worden opgeroepen om massaal meer te consumeren en innovatie gaat nog vaak over hoe groei te realiseren in plaats van het creëren van maatschappelijke waarde. Het is een model dat diep verankerd zit in het Westerse DNA. Onze koopdrang is waar we in geloven, waar we waarde aan ontlenen en waarmee we onze tijdelijke onvrede kunnen stillen. Maar een ding is zeker: we kopen ons niet alleen uit deze niet-duurzame wereld.

De grootste fundamentele (r)evolutie die nu plaatsvindt is in bewustzijn. Het gaat niet om technologie, het is niet de shift van macht van het instituut naar organisatie naar de gelegenheidswij of de vorming van een betekeniseconomie. Een veranderend bewustzijn over onze Westerse mentaliteit en de houdbaar hiervan is de sleutel die de deur opent tot een nieuwe tijdsgeest. Vanuit de mentale reset ontstaan nieuwe initiatieven die in de vrije kraamkamer buiten de door regelgeving en procedures verstarde organisaties en instituten zorgen voor noodzakelijke doorbraken.

Het tijdperk wat zich nu presenteert gaat over het aanpakken en afbreken van het ‘systeem’ dat de problemen veroorzaakt in plaats van het verbeteren ervan. Over focus op het veranderen van de regels in plaats van de uitzondering zijn op de regel. Bij organisaties gaat het niet over de ambitie om minder slecht te doen maar om alleen maar goed doen.

Een cyber-utopische houding

Een actueel sluimerend gevaar is dat we onze ‘vooruitgang’ denken te ontlenen aan technologische ontwikkelingen. We ontwikkelen massaal een ‘cyber-utopische houding’: technologie zal al onze problemen oplossen. Apps die depressie detecteren en wetgeving die het mogelijk maakt dat artsen apps voorschrijven in plaats van medicijnen. Auto’s die zelf rijden en software die rechters kan vervangen, robots thuis uitprinten voor minder dan 1.000 dollar. Draadloze headsets die je hersenactiviteit monitoren om de content vervolgens aan te passen op basis van jouw emotie. Wetenschappers zijn erin geslaagd om ‘in te breken’ in iemand’s hersenactiviteit en koopsignalen te identificeren. De eerste organisaties halen productie weer terug naar het eigen land om het vervolgens door robots te laten uitvoeren. Met de versmelting van technologie en het menselijk lichaam kunnen hackers verdergaan dan alleen data stelen. Immers, als ze satellieten kunnen hacken dan ook een pacemaker. Nieuwe technologie biedt ons de middelen om een nieuwe wereld te bouwen die de oude overbodig maakt.

Maar het tegenovergestelde is ook waar. De oude wereld kent immers ook toegang tot dezelfde technologie. Gevolg is een digitale tweestrijd van Prism tot Cocoon en Donottrackme. Niets nieuws aan de horizon want elke nieuwe vinding kent dit principe, maar de huidige economische tegenwind maakt de verleiding tot technologische toepassing vanuit een oud paradigma erg aantrekkelijk. Maar met de inzet van nieuwe technologie vanuit het oude paradigma zien we de afstand tussen maatschappij en organisatie toenemen. We keren nieuwe media onze rug en omarmen de fysieke wereld. Als digitaal normaal is, kunnen we ons nog onderscheiden door fysiek of zelfs anti-digitaal?

Laten we niet de strijd aangaan met technologie maar samen met technologie bouwen aan een nieuwe wereld. De grootste uitdaging die we als mensheid op het gebied van technologie hebben is niet een technische. Het gaat om mindset en toepassing. We bevinden ons op een dunne scheidslijn. Gaan we de nieuwe technologische mogelijkheden toepassen vanuit ons bestaande en zo veelvuldig omarmde paradigma van consumptie en groei of vanuit menselijke maat en balans?

Maatschappelijke scheiding van de negativiteit

Laten we breken met de negativiteit. Omarmen dat we een uniek pad bewandelen waarin we ons als mensheid kunnen bewijzen. De omslag van de dominantie van het menselijk ego naar eco. De mens in balans met zijn natuurlijke omgeving. Een tijdperk van ongekende mogelijkheden en fundamentele reset. Een tijdperk waarin de grootste uitdaging voornamelijk het toepassen van al die nieuwe mogelijkheden vanuit een nieuw perspectief van balans, samen, minder, klein en dichtbij is.

Als maatschappij willen we weten waaraan en waar naartoe we werken. Wie betrekt ons in zijn visie? Gezamenlijk willen we bouwen aan een nieuwe wereld en helpen met het afbreken en overbodig maken van de oude. Tijd om onze onbeperkte menselijke daadkracht te mobiliseren. Dat is waar de TrendRede over gaat.

Tony Bosma

De oude Grieken en power to the people

Nog maar enige decennia geleden was het leven een stuk overzichtelijker. Je ging naar je werk en betaalde belasting. Hoe overheid of goede doelen hun taken uitvoerden en hoe bedrijven hun geld verdienden, ging de meeste mensen boven hun pet. Dat gaf niets: met voortdurend toenemende welvaart en een beperkte blik op de wereld was het leeuwendeel van de mensen tevreden.

Nu is het crisis. In economische zin: de vraag rijst of het all-inclusive arrangement van de verzorgingsstaat wel betaalbaar blijft. Maar er is daarnaast nog iets veel fundamentelers aan de had. Crisis betekent in het oud-Grieks niet ‘ramp’, maar eerder ‘moment van keuze’ of ‘onderscheiding’. Een crisis biedt problemen, maar ook mogelijkheden om orde in de chaos te scheppen.

Geholpen door informatie- en communicatietechnologie krijgt de burgerconsument bijvoorbeeld meer macht. Het is de tijd van power to the people. Niet als holle frase, maar juist als een concrete ontwikkeling waarbij burgerconsumenten zélf aan de slag gaan met hun eigen oplossingen. Deze ontwikkeling stelt eenieder in staat om zelf energie op te wekken met gebruik van zonnepanelen, producten te ‘printen’ dankzij 3D- printers, voor hotelier te spelen met behulp van Airbnb en ideëen gefinancieerd te krijgen door online crowdfunding platforms als kickstarter.com

Diezelfde ontwikkeling leidt ook tot wereldwijd toegankelijk en gratis onderwijs. Al in de jaren zeventig werden colleges uitgezonden op radio en tv en ook maken docenten al sinds langere gebruik van de mogelijkheid colleges online te zetten. Afgelopen jaar is echter een mijlaap bereikt in het modern onderwijs. Twee startups, beiden opgericht vanuit Stanford University werven massaal studenten voor hun massive open online courses, ofwel MOOC’s. Harvard en MIT hebben al aangegeven 30 miljoen te gaan investeren in edX een non-profit onderneming die cursussen aanbied, andere universiteiten gaan ook mee doen. De invloed van deze virtuele onderwijswereld zal enorm zijn. Voor studenten met geld zal het slechts een aanvulling of luxe zijn, maar voor de ontwikkelingslanden waar mensen niet eens over universitair onderwijs durfden te dromen opent zich een hele nieuwe wereld.

Voor de gevestigde orde van Hogescholen en Universiteiten betekent deze digitale opmars echter ook het einde van hun onderwijsmonopolie. Hoe gaat de Universiteit van Wageningen opboksen tegen gratis cursussen van Harvard? Nu is het nog lang niet zo ver dat het digitale onderwijs al een serieuze concurrent is van het regulier onderwijs, er zijn nog te veel kinderziektes te bestrijden zoals het hoge uitvalpercentages, het ontbreken van gecertificeerde diploma’s en studiepunten, de plagiaatgevoeligheid van de toetsen en het ontbreken van het echte ‘studentengevoel’. Verder zijn de verdienmodellen nog wankel, non-profit ondernemingen zoals edX wil slechts kostenvrij uitkomen, maar particuliere initiatieven moeten investeerders tevreden houden. Er wordt echter al hard gewerkt aan oplossingen, zo is er het idee om het onderwijs gratis te houden, maar studenten te laten betalen voor een diploma’s of om werkgevers tegen betaling contact te laten zoeken met de best presterende studenten. De gevestigde traditionele Hogescholen en Universiteiten zullen moeten (her)definiëren van hun toegevoegde waarde is. Alleen toppers als Yale en Harvard weten zich veilig vanwege hun usp’s zoals een gewilde huwelijksmarkt, status, aanzien en weelderige panden.

De uitdaging die dan ook voor ons ligt, is hoe bedrijven, overheden, onderwijsinstituties, maatschappelijke organisaties en burgerconsumenten omgaan met de crisis, of beter: dit moment van keuze. Bent u klaar voor de transformatie?

Farid Tabarki

Nederland heeft een bloeiende economie, onwaarschijnlijk veel slimme mensen en een fantastische infrastructuur. Een stuwmeer aan innovaties wacht op doorbraak. Er is geen crisis en geen noodzaak tot bezuinigen. En toch verarmen we. Hoofdrolspeler in deze Griekse tragikomedie: Overheid 1.0. Die gedraagt zich als een hitsige puber met een drankprobleem, en dat al sinds de jaren ‘60. Hoog tijd dat we een abo nemen op Overheid 2.0. Weg met de Tiende Penning. Lang leve de burgers, dat zootje ongeregeld.

Een beetje presentatie over de toekomst beslaat zeg 80 dia’s en duurt een uur. Van die 80 dia’s besteed je 1 dia aan ellende en de rest aan fraaie stippen op de horizon, oplossingen, trends, optimisme, hoop, kansen. De dia met ellende zap je meestal snel door. Niemand wil horen wat er allemaal fout gaat. Ons brein weigert om onprettige feiten op te nemen.

Toch verdient die dia met ellende voor deze ene keer meer aandacht. Einstein zei het al: een oplossing die voortvloeit uit de dia met ellende veroorzaakt nog meer ellende. Met andere woorden: oplossingen moeten voortkomen uit een ander systeem dan het systeem dat de crisis heeft gebaard. De oplossing voor een falende overheid is dus niet nog meer overheid en nog meer regels en nog meer EU en nog meer geld ergens in pompen. En toch is dat onze eerste reflex. Want dat is wat we kennen. En wat we kennen, daar zijn we goed in. Daarom zijn we zo slecht in omgaan met de toekomst; omdat we die slecht kennen.

Fast Trends zijn populairder dan Slow Trends. Fast Trends zijn vaak technologisch van aard, zoals holistische appjes, sociale robots en 3Dprinters. Fast Trends wekken enthousiasme en verwondering en dus heb je het daar al gauw de hele tijd over. Slow Trends zijn culturele omwentelingen die tientallen jaren duren. Wat saaier en diffuser, maar vooruit. Denk aan de ondergang van het roken, de opmars van het homohuwelijk en alcoholvrij bier, de financiële machtsovername door vrouwen, de switch naar kindcentrale gezinnen. Aan dat rijtje kunnen we nu een paar zeer onprettige Killer Trends toevoegen: de teloorgang van blind vertrouwen, de opmars van de graaicultuur, en de zelfvernietiging van de verzorgingsstaat. De dia met ellende dus (zie kader).

Hitsige puber en Tiende Penning

In 1569 voerde de hertog van Alva de Tiende Penning in, een zestiende-eeuwse BTW van maar liefst 10%. De bevolking reageerde woedend, en die zat toen niet eens op Twitter. Ondertussen zijn we qua BTW al aanbeland bij 21% en zijn er in eeuwen tijd tientallen andere extra belastingen bij bedacht. Kosten voor AWBZ en bijstand in de jaren ’50: nul gulden. Kosten voor AWBZ en bijstand nu: talloze miljarden. We weten al 15 jaar dat we bespioneerd worden en al 15 jaar interesseert onze privacy ons geen lor. Prism is niets nieuws. Pas nu dringt het enigszins door tot de verontruste burger dat ook de overheid geen tegenwicht biedt aan spionerende Amerikaanse techno multinationals.

Overheid 1.0 is van welvaartsmotor veranderd in industrieel monument. De verzorgingsstaat – heel erg 1.0 – is uit zijn voegen gebarsten. Die brengt geen verzorging meer maar afbraak. Onverdachte instanties als de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling en de Raad voor Leefomgeving concluderen het ook, zij het in andere bewoordingen. Volgens de Nationale Ombudsman is de Nederlandse overheid de “meest complexe ter wereld”.

De overheid gedraagt zich als een hitsige puber met een drankprobleem, en dat al sinds de jaren ‘60. Vincent Brons en Milan Boele, een paar mid-twintigers, spelen “We are big boys”, een theatervoorstelling voor iedereen die zich jong voelt en daar vanaf wil. Ze willen in 1 klap volwassen worden en verbranden daarom hun jeugd ritueel in een emmer. Kunnen die jongens niet in 1 moeite door ook Overheid 1.0 ritueel verbranden?

Tijd voor de smileys. Een abo op Overheid 2.0

Met dit trackrecord zou elk zinnig mens zijn abonnement op de overheid onmiddellijk opzeggen. Maar nee hoor, van de nettobetalers werd nooit een boos woord vernomen. Het volk accepteert zonder morren.

Maar niet heel het volk! Meer dan 43.000 Belgen hebben uit pure woede en frustratie over zombiebanken en bankgraaiers een nieuwe coöperatieve bank opgezet, New B, die moet handelen vanuit eerlijkheid. In Twente is net het Naoberkrediet opgericht, dat niet wordt verstrekt door een bank, maar door vermogende ondernemers. Dus ja, het is mogelijk om de financiële infrastructuur die we in eeuwen hebben opgebouwd en in slechts 2 decennia hebben kapotgemaakt, dunnetjes en eerlijk over te doen. In slechts een paar jaar. Niet door de overheid, maar door burgers en ondernemers. En zo zijn er meer voorbeelden hoe het anders kan.

De minister weigert te waarschuwen voor nep paardenvlees tegen het advies van de Voedsel & Warenautoriteit in. In Overheid 2.0 is de Voedsel & Warenautoriteit niet langer een instituut, maar een appje, en hebben we de minister niet langer nodig om ons wel of niet te waarschuwen. De consument checkt met zijn mobieltje het vlees in de supermarkt of op zijn bord.

De Eurocommissaris dreigt vanwege de Prism-affaire dat de EU “regels gaat maken”. In De burgers van Overheid 2.0 hebben geen wetten nodig, maar technologie die identiteitsfraude onmogelijk maakt en waarmee je zelf je niveau van privacy kunt instellen. Zo simpel dat elke leek het kan. Iedereen zijn eigen politieagent. Neelie Smit hoeft het dan niet langer voor ons te doen, maar de appjes 100% Transparant of 100% Graaivrij.

De staatssecretaris vraagt achteraf aan zijn ambtenaren hoe het zit met die Bulgarenfraude. Overheid 2.0 haalt de bron van de fraude weg en doet geen uitkeringen naar het buitenland, geen uitkeringen aan mensen die nog nooit aan een balie zijn verschenen, of doet in het geheel geen uitkeringen meer.

De minister betaalt miljoenen aan politie-inzet tegen agressie in treinen en op voetbalvelden. Overheid 2.0 doet aan preventie en draait de treinverwarming 2 graden hoger, gebruikt roze lampen in de treincoupes en weert in voetbalstadia het buitenpubliek. Voilà. Minder agressie en meer veiligheid tegen minimale kosten.

Overheid 1.0 geeft geld uit aan het overeind houden van buitenlandse staten en persoonlijke sociale zekerheid. Overheid 2.0 geeft geld uit aan straatlantaarns en aan zelforganisatie van burgers, zoals Broodfondsen. Overheid 2.0 houdt geen failliet ziekenhuis overeind maar steunt de overname door de betrokken artsen. Overheid 2.0 heeft een duidelijke toekomstvisie (Valkenswaard). Geeft 1 gezicht aan de jeugdzorg (Utrecht). Steunt mini-woningcorporaties in krimpgebieden die beheerd worden door de dorpen zelf (Operatie Fryslantis). Overheid 2.0 is de light variant zonder suiker. Minder regels. Minder EU. Minder geld. Overheid 2.0 laat veel keuze aan de Doe Het Zelf burgers, dat zootje ongeregeld.

Op Overheid 2.0 kan je je abonneren. Aanmelden en afmelden.

Marcel Bullinga nomineert broodfondsenmakerBiba Schoenmaker als symbool van de Doe Het Zelf burger. Kunstenaar Milan Boele als rituele verbrander van Overheid 1.0. En ambtenaar Davied van Berlo als symbool van Overheid 2.0

De basiskrachten van verandering

We leven in een onrustige tijd waarin er een radicale en onomkeerbare verschuiving van machtsverhoudingen plaatsvindt. De transitie is van een zelfde orde als de industriële revolutie van de negentiende eeuw en heeft zowel invloed op burgers als op bestuurders en bedrijven. Opmerkelijk is dat nu zelfs binnen de eigen geledingen van de overheid onderzoekers en adviseurs aangeven dat de bestaande systemen zijn vastgelopen. Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeier stelt in het jaarverslag 2012 ‘Mijn onbegrijpelijke overheid‘ dat die overheid veel te ingewikkeld is geworden. Burgers begrijpen de overheid niet meer; en erger nog, de overheid begrijpt de burger niet meer. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) geeft in het rapport ‘Onbeperkt Houdbaar‘ aan dat het natuurbeleid te ingewikkeld en te technocratisch is geworden.

Platte wereld

De omwenteling beperkt zich niet tot de grenzen van ons eigen land. In Zweden, Turkije en Brazilië gaan duizenden, en soms zelfs miljoenen mensen de straat op om te protesteren. Een nieuwe tijd heeft nieuwe vormen van bestuur, nieuwe wetten en regels nodig, vinden ze. De oude, verticaal georganiseerde maatschappij van wereldvreemde dictators, leiders die de weg niet meer weten en het eigen belang nastrevende topbestuurders moet plaats maken voor een platte, horizontaal georganiseerde wereld. De tijd vraagt om mensen die staan voor het algemene belang, die recht willen doen door dwars te liggen. Het absurdistische ‘planking’ wordt vergezeld van het revolutionaire ‘standing’. Zoals de staande man #standingman en choreograaf Erdem Gündüz urenlang bij wijze van stil protest en staand verzet zwijgend stilstond op het Taksimplein in Istanbul.

Dwars denken

We leven niet in een tijdperk van veranderingen, maar in een verandering van tijdperken, vindt sociaal-geograaf Herman Verhagen. Als we vorm willen geven aan dat nieuwe tijdperk moeten we de oude waarheden en de oude wereld los durven laten en op willen geven. Helaas zijn er veel mensen die nadenken over de problemen van vandaag, maar veel minder mensen die nadenken over de oplossingen voor morgen. Opmerkelijk is dat we te rade gaan bij filosofen die nadenken over de wijze waarop we invulling kunnen geven aan een nieuw tijdperk. Filosoof Ad Verbrugge denkt na over de liefde en over nieuwe (machts)verhoudingen in ‘Staat van verwarring – Het offer van liefde’. Alain de Botton denkt bij de sociale onderneming ‘The School of Life’ na over deugdzaamheid in een nieuwe tijd: ‘Ten Virtues for the Modern Age‘. Sommige horizontale denkers zijn ook dwarse doeners. Rob Wijnberg denkt bij Filosofie op de Zuidas na en doet dwars met De Correspondent. Henk Oosterling doet aan ecosofie (een samentrekking van ecologie en filosofie) en geeft dat en meer vorm bij Rotterdam Vakmanstad (Skillcity).

Verkeerd denken en dwars doen

De belangrijkste basiskracht van verandering is creativiteit, creatief denken en creatief doen. ‘Think different’, zoals de legendarische campagne van Apple het uitdrukte. Keer het om: denk niet in termen van schaarste maar van overvloed, niet in problemen maar in oplossingen, denk niet lineair maar circulair, niet verticaal maar horizontaal. ‘Think wrong’, legde maatschappelijke en uitvoerend producent John Bielenberg uit bij ‘What Design Can Do‘. Of liever, doing right by thinking wrong. Als je op een orthodoxe manier problemen op wilt lossen, krijg je voorspelbare antwoorden. Alleen door het bekende pad van best practices naar strategic plan en return on investment te verlaten, kunnen we de goede dingen doen. Zijn aanpak heet The Future Blitz Cycle: Be Bold, Get Out, Think Wrong, Make Stuff, Bet Small, Fast Forward. Zo kan het nieuwe tijdperk worden vormgegeven: door dwars te liggen en recht te staan, door verkeerd te denken en horizontaal te doen. Of zoals Jan Rotmans het beschrijft in ‘In het oog van de orkaan‘: De toekomst is aan de friskijkers, kantelaars en dwarsdenkers.

Grote ontwikkelingen tekenen zich af. Ze trekken in de vorm van crises aan ons voorbij. De eerste zou je ‘lack of social empathy’ kunnen noemen. Digitale technologie heeft deuren geopend waarvan niemand ooit had gedacht dat ze open zouden gaan. Anderzijds is het tot dusver niet gelukt de basale menselijke behoefte aan sociaal contact te evenaren. Sterker nog, de drang naar real live contact en saamhorigheid zit juist weer in de lift.

De tweede crisis betreft de financiële markt. Die vertoont overduidelijk scheuren. Ons financiële systeem is een ‘menselijk construct’ gebaseerd op vraag en aanbod. De complexiteit als gevolg van winstmaximalisatie heeft het systeem troebel gemaakt. Dit kan de ondergang hebben ingeluid of een wake up call zijn voor een alternatief. Of is het vertrouwen van de burger terugwinnen een gepasseerd station, hoe transparant het bankwezen ook pretendeert te worden? Moeten banken hun heil gaan zoeken bij de overtreffende trap van transparantie, en hoe zou die er dan uit moeten zien?

Een andere crisis is een dreigend tekort aan energie en voedsel. Daar waar we met z’n allen hebben afgesproken rente te betalen aan banken ‘plukken’ we de aarde leeg zonder ‘rente’ te betalen. Dat kan niet oneindig. Hier zien we hoopvolle innovatieve ontwikkelingen van de grond komen, zoals LightSail Energy en MicroSeismic. Dat is essentieel. Want zo niet dan komt het bestaan van toekomstige generaties in gevaar.

Frisdoeners
Er is behoefte aan ‘frisdenkers’ en ‘frisdoeners’. Met ‘frisdoeners’ doel ik op personen met entrepreneurial spirit zoals je dat bij startups ziet. Mensen die onconventioneel denken en zaken weten te realiseren. Wat ik niet bedoel met ‘frisdoeners’ zijn personen die de vraag stellen: ‘hoe werkt dat, hoe doe ik dat?’. Daar schuilt een potentieel gevaar in. Cogito ergo sum (‘Ik denk dus ik ben’) is de uitkomst van een denkexperiment van filosoof Descartes. Hij twijfelde aan het bestaan van alles. Er is dan één ding waaraan niet te twijfelen valt en dat is dat hij twijfelt, met andere woorden, dat hij denkt.

Moderne technologie maakt het ons vaak wel erg gemakkelijk. Simpel gesteld, waarom zouden we hoofdrekenen als er een rekenmachine op onze smartphone zit? We ‘degraderen’ tot ‘passieve gebruikers’ in plaats van analytische denkers die in staat zijn complexe systemen kundig te beheren en innovatief uit te bouwen. Neem daarbij ook de berichten over tekorten aan ICT personeel in ogenschouw. En denk aan de situatie dat werk in toenemende mate wordt overgenomen door computers, wat ook nog eens ten koste gaat van de menselijke maat.

Oftewel, een goede en noodzakelijke balans tussen doeners en denkers kan, en moet, zorgen dat we niet verder afglijden naar een situatie waar we ten prooi vallen aan onze zelfgecreëerde systemen. Leven in het heden omringd door gedachten en gedrag uit het verleden is geen hoopgevend toekomstscenario.

TrendRede 2014 signaleert noodsignalen maar is ook richtinggevend voor disruptieve oplossingen om het tij te keren. Zo’n turnaround vraagt om gedragsverandering op maatschappelijk niveau, het roer moet om bij merk ‘maatschappij’.

Norbert Mirani